Κάθε
χρόνο σαν σήμερα γιορτάζονται τα Θεοφάνεια, η μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού,
σε ανάμνηση της βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο
Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Ποια
είναι όμως τα έθιμα που τελούνται σήμερα;
Κάλαντα
των Φώτων. Ψάλλονται από τα παιδιά την παραμονή
της εορτή σε πολλές παραλλαγές. Οι περισσότερες αρχίζουν με τους στίχους:
«Σήμερα είν’ τα Φώτα και ο φωτισμός / και χαρά μεγάλη και αγιασμός…»
Ανέλκυση
του Σταυρού (το «πιάσιμο του Σταυρού») από
κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του
Τιμίου Σταυρού. Νεαρά, κυρίως, άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν
πρώτα τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν
τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Στον Πειραιά απαγορεύτηκε από τα
προπολεμικά χρόνια η ανέλκυση του Σταυρού από βουτηχτές, έπειτα από μια
θανάσιμη συμπλοκή μεταξύ τους. Στις μέρες μας, η ανέλκυση γίνεται από τον
Επίσκοπο με την κορδέλα που φέρει ο Σταυρός.
Αγιασμός
των οικιών από τους ιερείς. Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για
πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή
«Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και
με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους
των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό. Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες
συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, τους
οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα,
κραυγάζοντας: «Φύγετε να φύγουμε κι έφτασε ο τρουλόπαπας με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του!»
Σύμφωνα με το sansimera,
η γιορτή των Θεοφανίων περικλείει άλλωστε και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν
διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων. Ο Αγιασμός στη χώρα μας έχει και την έννοια
του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων, καθώς και της απαλλαγής του από την
επήρεια των δαιμονίων. Η τελευταία αυτή έννοια δεν είναι αυστηρά χριστιανική,
αλλά έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.
Η κατάδυση του Σταυρού,
κατά τη λαϊκή πίστη, δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες. Οι
κάτοικοι πολλών περιοχών μετά τη κατάδυση τρέχουν στις παραλίες ή στις όχθες
ποταμών και λιμνών για να πλύνουν τα αγροτικά τους εργαλεία, ακόμη και
εικονίσματα. Κατά τη λαϊκή δοξασία, ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του
χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους, που την αποκτούν όμως εκ νέου
από το αγιασμένο νερό. Αυτή ακριβώς η διαδικασία δεν αποτελεί παρά επιβίωση της
αρχαίας αθηναϊκής γιορτής των «Πλυντηρίων».
Στην ανατολική Μακεδονία
ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός των Θεοφανίων στη Δράμα με πληθώρα
εκδηλώσεων και δρώμενων. Σκοπός τους είναι η εξασφάλιση της καλοχρονίας, δηλαδή
η καλή υγεία και η πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Μαύρες κάπες,
δέρματα ζώων, μάσκες, κουδούνια και θόρυβοι, στάχτη και σταχτώματα, χοροί και
αγερμοί, αναπαράσταση οργώματος και σποράς, πλούσιο φαγοπότι και ευχές
επιδιώκουν να επενεργήσουν στην καρποφορία της φύσης.
Σε απόσταση τεσσάρων
χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας βρίσκεται το Μοναστηράκι, όπου κάθε χρόνο
την ημέρα των Θεοφανίων, αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων. Έχει τις ρίζες του
στην αρχαία ελληνική θρησκεία και πιο συγκεκριμένα στις διονυσιακές τελετές,
ενώ έχει δεχτεί και χριστιανικές επιρροές. Οι Αράπηδες είναι μια εθιμική παράσταση
(δρώμενο) με έντονα την υπερβολή, το μαγικό και το λατρευτικό στοιχείο, στην
οποία συμμετέχουν οι κάτοικοι της περιοχής.Το ίδιο έθιμο συναντάμε επίσης και
στα χωριά Βώλακας, Πετρούσα και Ξηροπόταμος. Αναβιώνει επίσης κάθε χρόνο και
στη Νίκησιανη του Δήμου Παγγαίου στο νομό Καβάλας.
Ένα από τα πιο γνωστά
έθιμα των Θεοφανίων, τα «ραγκουτσάρια», αναβιώνει κάθε χρόνο στην πόλη της
Καστοριάς, όπου οι κάτοικοι μεταμφιέζονται για να ξορκίσουν το κακό.
Στην Χαλκιδική τηρούνται
τα έθιμα της Καμήλας (Γαλάτιστα) και των Φωταράδων (Παλαιόκαστρο),ένα χορευτικό
δρώμενο, που εκτυλίσσεται στην πλατεία του χωριού.
Το «γιάλα – γιάλα»
αναβιώνει στην Ερμιόνη της Αργολίδας πάνω από 50 χρόνια. Ανάλογα έθιμα
επιβιώνουν και σε πολλά ψαροχώρια της περιοχής, όπως στο Πόρτο Χέλι και την
Κοιλάδα. Τα ξημερώματα των Φώτων, τα αγόρια που πρόκειται τη νέα χρονιά να
παρουσιαστούν στο στρατό, συγκεντρώνονται, γευματίζουν όλοι μαζί και έπειτα
γυρνούν σε όλα τα σπίτια της περιοχής από σοκάκι σε σοκάκι, φορώντας
παραδοσιακές ναυτικές φορεσιές και τραγουδώντας το «γιάλα – γιάλα». Την
παραμονή των Φώτων οι κάτοικοι στολίζουν της βάρκες τους με φοίνικες,
νεραντζιές και μυρτιές, τις οποίες δένουν στο λιμάνι πριν την καθιερωμένη
βουτιά.
Στην Λευκάδα τηρείται το
έθιμο «των πορτοκαλιών». Οι πιστοί βουτούν στη θάλασσα τα πορτοκάλια που
κρατούν στα χέρια τους και τα οποία είναι δεμένα μεταξύ τους με σπάγκο. Έπειτα
τα παίρνουν στο σπίτι τους για ευλογία και αφήνουν ένα από αυτά για ένα ολόκληρο
χρόνο στα εικονίσματα του σπιτιού. Πριν την τελετή της κατάδυσης του Τιμίου
Σταυρού, ρίχνουν στη θάλασσα τα παλιά πορτοκάλια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου