Ο ιστορικός Ναός της Αγίας Βαρβάρας και οι τοιχογραφίες του Φώτη Κόντογλου

Ο ναός της Αγίας Βαρβάρας, όπως είναι σήμερα, ολοκληρώθηκε το 1904 και ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης Βασιλικής χωρίς τρούλο. Συμπληρώνοντας 100 και πλέον χρόνια από την οικοδόμησή του, ανήκει στα νεότερα μνημεία με μεγάλη πολιτιστική αξία.

Το μεσαίο κλίτος τιμά το όνομα της μεγαλομάρτυρος Αγίας Βαρβάρας που είναι η πολιούχος Αγία. Στο κλίτος αυτό βρίσκεται εσωτερικά κτισμένος ο πρώτος ναϊσκος που σήμερα αποτελεί το κύριο Άγιο Βήμα του Ιερού Προσκυνήματος. Ονομάζεται «Εύρεσις», επειδή είναι ο τόπος όπου βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα το 1899, από τη Μαριγώ Κούλα και την Αγγ. Τσαμπάζη και αποτελεί πολύτιμο κειμήλιο και πραγματικό κεφάλαιο των Ορθοδόξων χριστιανών. Το δεξιό κλίτος τιμά το Νεοφανή Άγιο και Μάρτυρα Φανούριο. Το αριστερό τιμά την Αγία Μαύρα.

Ο πρώτος ναϊσκος χρονολογείται τον 17ο αιώνα. Μια άλλη πληροφορία λέει ότι είναι πολύ παλαιότερος. Ο Ορλάντος έχει συμπεριλάβει το ναϊσκο στο ευρετήριο των Μεσαιωνικών Μνημείων Ελλάδας (τεύχος Γ,΄1933). Σήμερα αποτελεί ιστορικό, διατηρητέο μνημείο ανυπολόγιστης αξίας και υπάγεται στις διατάξεις του Κ. Ν 5351/32 περί αρχαιοτήτων. Στο ναό υπάρχουν ακόμα πολλά κειμήλια και σκεύη, φορητές εικόνες ανυπολόγιστης αξίας τόσο ιστορικής, όσο και καλλιτεχνικής. Πολλά από αυτά θεωρούνται μοναδικά έργα βυζαντινής και λαϊκής τέχνης. Αληθινά αριστουργήματα μαρμαρογλυφικής τέχνης σε λευκό μάρμαρο, είναι ο άμβωνας του ναού και ο Επισκοπικός θρόνος.

Το εσωτερικό  κοσμούν αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου που θεωρείται αναγεννητής της Αγιογραφίας και της Βυζαντινής Τέχνης. Οι αγιογραφίες του ναού δημιουργήθηκαν το 1950 και περιλαμβάνουν πολλές μορφές Αγίων. Ο Φώτης Κόντογλου γεννήθηκε στο Αϊβαλί, στις Κυδωνίες της Μ. Ασίας το 1895 και πέθανε στην Αθήνα το 1965. Πολύπλευρη προσωπικότητα, υπήρξε ζωγράφος, αγιογράφος, πεζογράφος και στοχαστής. Μια πολυτάλαντη μορφή της νεοελληνικής τέχνης που προκαλεί θαυμασμό και πάντα εμπνέει. Ανάμεσα στους μαθητές του συγκαταλέγονται οι Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Εγγονόπουλος, Ράλλης Κοψίδης, Ι. Τερζής και πολλοί άλλοι επώνυμοι της τέχνης. Ο Κόντογλου υπήρξε κάτοχος μιας προσωπικής εικαστικής γλώσσας, η οποία δένει με αρμονία τη βυζαντινή παράδοση, το μυστικισμό του Ελ Γκρέκο, τον εξπρεσιονισμό του Βαν Γκογκ με τη λαϊκή τέχνη. Αγιογράφησε επίσης το ναό του Αγίου Γεωργίου στην Κυψέλη, τους ναούς του Αγίου Νικολάου και Αγίου Ανδρέα στα Κάτω Πατήσια, την Καπνικαρέα κ.α.