Το πληρέστερο φωτογραφικό αφιέρωμα στον
γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Μετά τα Περσικά η Αθήνα
αναδείχτηκε σε σπουδαία πόλη διαθέτοντας ισχυρό ναυτικό. Θεσπίστηκε η Δηλιακή
συμμαχία, και τα χρήματα που πρόσφεραν οι πόλεις φυλάσσονταν στη Δήλο. Αργότερα
όμως μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και ο Περικλής χρησιμοποίησε μέρος των χρημάτων
αυτών για την ανέγερση του Παρθενώνα, ο οποίος χτίστηκε πάνω σε προηγούμενο ναό
της Αθηνάς, που καταστράφηκε από τους Πέρσες στη διάρκεια των Περσικών πολέμων.
Πιστεύεται ότι από τα Γεωμετρικά χρόνια
(7ος αιώνας π.Χ.), στη θέση που κτίστηκε ο Παρθενώνας, υπήρχε ένας ναός
πλίνθινος πάνω σε λίθινα θεμέλια. Τον 6ο αιώνα π.Χ. κτίστηκε ένας πώρινος ναός
(Ur-Parthenon) που διακοσμήθηκε με εναέτια γλυπτά που εκτίθενται στο Μουσείο
της Ακρόπολης (λέοντες και ο Ηρακλής με τον Τρίτωνα). Μετά τη μάχη του
Μαραθώνα, το 490 π.Χ., άρχισε να κτίζεται ένας μαρμάρινος ναός γύρω από τον
πώρινο (Vor-Parthenon), που όμως καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες. Στη
θέση του ναού αυτού χτίστηκε ο Παρθενώνας.
Άρχισε να κτίζεται το 447 π.Χ. και μέσα σε
9 μόλις χρόνια, δηλαδή το 438 π.Χ., οι οικοδομικές εργασίες τέλειωσαν (χρόνος
ρεκόρ για την εποχή). Από το 438 ξεκίνησαν τα έργα διακόσμησης και τελείωσαν το
432 π.Χ. Όπως είναι γνωστό οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί κατατάσσονται σε δύο
ρυθμούς: τον Ιωνικό και το Δωρικό. Ο Παρθενώνας συνδυάζει και τους δύο ρυθμούς.
Εξωτερικά μοιάζει με δωρικό όμως γύρω από το σηκό υπάρχει ζωφόρος που είναι
χαρακτηριστικό του ιωνικού ρυθμού. Αρχιτέκτονες του ναού ήταν ο Ικτίνος, που
έκτισε και το ναό του Απόλλωνα στη Φιγάλεια, και ο Καλλικράτης, αρχιτέκτονας
του Ναού της Νίκης και ίσως του Ερεχθείου, ενώ την ευθύνη για τη διακόσμηση και
τη γενική επίβλεψη του έργου είχε ο γλύπτης Φειδίας («επίσκοπος πάντων», όπως αναφέρει ο Πλούταρχος).
Ο ΓΛΥΠΤΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ
Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα αποτελεί
μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης και είναι οργανωμένος
σε τρεις διακριτές ενότητες: τις μετόπες, ορθογώνιες πλάκες με ανάγλυφες σκηνές
στο διάζωμα της εξωτερικής κιονοστοιχίας, την ανάγλυφη ιωνική ζωφόρο στο επάνω
μέρος των τοίχων του σηκού και της ζώνης επάνω από τα επιστύλια των εσωτερικών
κιόνων και τα αετώματα, που κοσμούσαν συνθέσεις από ολόγλυφα αγάλματα. Τα
γλυπτά, λαξευμένα σε μάρμαρο Πεντέλης και συμπληρωμένα με μεταλλικά εξαρτήματα
και χρώματα, ήταν αριστουργήματα σύνθεσης και κατεργασίας. Η σύλληψη και εν
μέρει η εκτέλεση οφείλονται στο μεγάλο γλύπτη Φειδία, που είχε την καλλιτεχνική
εποπτεία όλου του μνημείου και ανέλαβε την κατασκευή του χρυσελεφάντινου
αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου στον σηκό του. Στην εκτέλεση συνεργάστηκαν
ταλαντούχοι γλύπτες, μαθητές του Φειδία, ο Αγοράκριτος, ο Αλκαμένης και άλλοι
τεχνίτες, που σε 15 μόλις χρόνια ολοκλήρωσαν το μοναδικό αυτό σύνολο. Ο
Φλαμανδός ζωγράφος Jacques Carrey, που επισκέφθηκε την Αθήνα στη συνοδεία του
Μαρκησίου Olier de Nointel το 1674, 13 χρόνια πριν ο Παρθενώνας ανατιναχτεί
κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Ενετό Francesco Morosini (1687),
σχεδίασε τα γλυπτά του ναού στη θέση τους.
Στην παρουσίαση αυτή εμφανίζουμε τα γλυπτά
όλων των τμημάτων, αυτών που βρίσκονται στο Μουσείο Ακρόπολης, καθώς και όσων
υπάρχουν σε Μουσεία και συλλογές του εξωτερικού (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο
κ.α.).
ΟΙ ΜΕΤΟΠΕΣ
Ο Παρθενώνας είναι ο μοναδικός ναός που
έχει παραστάσεις σ’ όλες τις μετόπες. Ο λόγος που δε συναντάμε παραστάσεις στις
μετόπες των άλλων ναών είναι καθαρά οικονομικός. Συνολικά οι μετόπες και των 4
πλευρών είναι 92, από 32 μετόπες στη βόρεια και τη νότια πλευρά και από 14 στην
ανατολική και τη δυτική. Το ύψος τους είναι 1,2 μ. Το βάθος τους
φαίνεται πως ήταν χρωματισμένο κόκκινο. Είναι η πρώτη ενότητα γλυπτών που
ολοκληρώθηκε και τοποθετήθηκε στο διάστημα 447-442 π.Χ. Τα θέματα των
παραστάσεων δεν αναφέρονται στις αρχαίες πηγές. Ο Φειδίας εικόνισε τέσσερα
θέματα με μυθικές μάχες που συμβόλιζαν τους νικηφόρους αγώνες των Αθηναίων κι
ερμηνεύονται ως εξής: στην ανατολική πλευρά έχουμε τη Γιγαντομαχία, στη δυτική
την Αμαζονομαχία, στη νότια την Κενταυρομαχία, και στη βόρεια την Ιλίου Πέρσιν,
δηλαδή την άλωση της Τροίας (εκτός από τις μεσαίες μετόπες που έχουν διάφορα
θέματα).
Τα τέσσερα θέματα αποτυπώνουν στην
πραγματικότητα τη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κόσμους. Από τη μια η βαρβαρότητα
και η κυριαρχία του πάθους, του άλογου που εκφράζεται με τους Γίγαντες, τις
Αμαζόνες, τους Κενταύρους, τους Τρώες κι από την άλλη ο πολιτισμός, η ευγένεια,
ο λόγος, που τον εκφράζουν οι Έλληνες.
Όταν στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια ο
Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, οι μορφές στις μετόπες των
τριών πλευρών απολαξεύτηκαν και γι’ αυτό σώζονται αποσπασματικά. Την καταστροφή
διέφυγαν οι νότιες μετόπες και η 32η βόρεια μετόπη στη ΒΔ γωνία του ναού, ίσως
επειδή δόθηκε χριστιανική ερμηνεία στις παραστάσεις.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ
Στην ανατολική πλευρά του ναού υπήρχαν 14
μετόπες. Το θέμα τους είναι η Γιγαντομαχία. Σύμφωνα με το μύθο οι Γίγαντες
είναι τα παιδιά της Γαίας και του Ουρανού. Αν και η καταγωγή τους ήταν θεϊκή,
ήταν θνητοί ή μπορούσαν να σκοτωθούν με τον όρο να χτυπηθούν ταυτόχρονα από ένα
θεό και ένα θνητό. Η Γαία τους γέννησε για να εκδικηθεί το Δία, επειδή είχε
κλείσει στον Τάρταρο τα άλλα της παιδιά, τους Τιτάνες. Ως τόπος γέννησής τους
θεωρείται η χερσόνησος της Παλλήνης, η σημερινή Κασσάνδρα. Είχαν τρομερή όψη,
τα μαλλιά τους ήταν πυκνά, το γένι τους δασύ και ως πόδια είχαν σώματα φιδιών.
Όταν γεννήθηκαν άρχισαν να εξακοντίζουν εναντίον του ουρανού αναμμένα δέντρα
και τεράστιους βράχους. Εναντίον τους κινήθηκαν ο Δίας, που φορούσε την αιγίδα
του κι έριχνε κεραυνούς που τους έφερνε ένας αετός, η Αθηνά, που φορούσε κι
αυτή την αιγίδα κι έριχνε επίσης κεραυνούς, όπως και ο πατέρας της και τέλος ο
Ηρακλή, ο θνητός που ήταν αναγκαίος για να θανατωθεί ένας Γίγαντας. Καθώς ο
μύθος πλουτιζόταν έπαιρναν μέρος κι άλλοι θεοί, όπως ο Διόνυσος, ο Άρης, ο
Ήφαιστος, η Αφροδίτη και ο Έρως, ο Ποσειδώνας κ.ά.
ΜΕΤΟΠΕΣ 1-2
Στην πρώτη μετόπη εικονίζεται στα αριστερά
ο Ερμής και δεξιά πεσμένος ο Γίγαντας. Στη δεύτερη μετόπη διακρίνεται στα δεξιά
ο Διόνυσος που υποβοηθείται από ένα λιοντάρι κι ένα φίδι.
ΜΕΤΟΠΕΣ 3-4
Στην 3η μετόπη (αριστερά) εικονίζεται στα
αριστερά ο Άρης με την ασπίδα του. Στην 4η μετόπη (δεξιά) διακρίνεται στα δεξιά
η Αθηνά και πεσμένος αριστερά ο Γίγαντας που ανασηκώνει με το αριστερό του χέρι
την ασπίδα του. Η Αθηνά γεννήθηκε την ώρα της Γιγαντομαχίας πάνοπλη από το
κεφάλι του πατέρα της και αμέσως σκότωσε το Γίγαντα Πάλλαντα, και σύμφωνα με
μιαν άποψη, τον έγδαρε και το δέρμα του το άπλωσε πάνω της. Επίσης η Αθηνά
σκότωσε τον Εγκέλαδο ρίχνοντας πάνω του ολόκληρη τη Σικελία. Πίσω από την Αθηνά
η Νίκη την στεφανώνει ως νικήτρια. Μια τέτοια πράξη δικαιολογείται εφόσον η
μετόπη βρίσκεται στο ναό της Αθηνάς.
ΜΕΤΟΠΕΣ 5-6
Η 5η μετόπη (αριστερά) εικονίζει ένα άρμα
με μια γυναικεία μορφή, την Αμφιτρίτη, τη σύζυγο του Ποσειδώνα. Στην 6η μετόπη
(δεξιά) ο Ποσειδώνας που εικονίζεται στα αριστερά χτυπά τον πεσμένο Γίγαντα με
ένα βράχο. Σύμφωνα με το μύθο ο Ποσειδώνας κυνήγησε το Γίγαντα Πολυβότη και τον
πρόλαβε στην Κω. Έκοψε ένα μέρος του νησιού και το πέταξε εναντίον του Γίγαντα.
Δημιουργήθηκε έτσι ένα νέο νησί, η Νίσυρος.
ΜΕΤΟΠΗ 7
Στη μετόπη εικονίζεται η Ήρα να επιβαίνει
σε άρμα του οποίου το άλογο είναι φτερωτό.
ΜΕΤΟΠΕΣ 8-9
Η 8η μετόπη (αριστερά) παριστάνει τον
πατέρα των θεών, το Δία. Κάτω δεξιά είναι πεσμένος ο Γίγαντας που ανασηκώνει
την ασπίδα του, για να αμυνθεί και την τραβάει ο Δίας. Ο Δίας σκότωσε τον
Ευρυμέδοντα, που όπως λένε είχε βιάσει την Ήρα κι έτσι γεννήθηκε ο Προμηθέας.
Επίσης σκότωσε και τον Πορφυρίωνα ο οποίος είχε ορμήσει πάνω στην Ήρα. Οι θεοί
τότε μετέτρεψαν την ορμή του σε ερωτικό πάθος και καθώς ξέσκιζε τα ρούχα της
Ήρας, ο Δίας τον σκότωσε. Η 9η μετόπη (δεξιά) εικονίζει στα δεξιά τον Ηρακλή.
Στην πλάτη του έχει ριγμένη τη λεοντή. Σύμφωνα με το μύθο ο Ηρακλής κτύπησε με
το τόξο του τον Αλκυονέα που έπεσε βέβαια, αλλά σε λίγο ξανασηκώθηκε, γιατί δε
γινόταν να πεθάνει όσο πατούσε στην περιοχή που γεννήθηκε. Ο Ηρακλής, με
υπόδειξη της Αθηνάς, τον πήρε στον ώμο του και τον μετέφερε σε άλλη περιοχή,
όπου και τον σκότωσε.
ΜΕΤΟΠΗ 10
Στη μετόπη παριστάνεται ένα άρμα του
οποίου επιβάτης είναι μια γυναικεία μορφή, μάλλον η Άρτεμη.
ΜΕΤΟΠΕΣ 11-12
Στην 11η μετόπη (αριστερά) εικονίζεται ο
Απόλλωνας και ο Έρως. Στη 12η μετόπη (δεξιά) παριστάνεται η Αφροδίτη.
ΜΕΤΟΠΕΣ 13-14
Στη 13η μετόπη (αριστερή) ο Ήφαιστος στα
δεξιά ετοιμάζεται να κτυπήσει με μασιές το Γίγαντα που είναι γονατισμένος. Στην
14η, την τελευταία μετόπη, εικονίζεται το άρμα του ήλιου. Δε σχετίζεται με τη
γιγαντομαχία, ίσως όμως να συμβολίζει τη νίκη του φωτός-πολιτισμού, των θεών,
επί του σκότους-βαρβαρισμού, των Γιγάντων.
ΔΥΤΙΚΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ
Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχαν 14 μετόπες.
Το θέμα τους είναι η Αμαζονομαχία. Σύμφωνα με το μύθο οι Αμαζόνες ήταν
γυναικείος λαός και κατάγονταν από το θεό του πολέμου Άρη και τη Νύμφη Αρμονία.
Το βασίλειό τους βρισκόταν στις πλαγιές του Καυκάσου ή στη Θράκη ή στη Νότια
Σκυθία. Ζούσαν μόνες τους χωρίς άνδρες εκτός από αυτούς που τους είχαν ως
δούλους. Τα αρσενικά παιδιά που γεννιόντουσαν τα τραυμάτιζαν ή τα σκότωναν. Από
τα θηλυκά παιδιά έκοβαν το ένα στήθος τους για να μην ενοχλούνται κατά τη χρήση
του τόξου ή του δόρατος. Ο Ηρακλής, μετά από εντολή του Ευρυσθέα, πήγε στη χώρα
των Αμαζόνων, για να κλέψει τη ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων, Ιππολύτης.
Μαζί του είχε και το Θησέα, ο οποίος άρπαξε μια Αμαζόνα, την Αντιόπη. Για να
εκδικηθούν οι Αμαζόνες την αρπαγή της Αντιόπης, εκστράτευσαν εναντίον των
Αθηνών. Στρατοπέδευσαν στο βράχο που αργότερα ονομάστηκε Άρειος Πάγος. Πρώτος
ξεκίνησε την επίθεση ο Θησέας. Η Αντιόπη πολέμησε στο πλευρό του, όμως μια άλλη
Αμαζόνα τη σκότωσε με το βέλος της. Οι συγκρούσεις κράτησαν τέσσερις μήνες κι
επειδή κανείς δε νικούσε ήρθαν σε συμφωνία και σταμάτησαν τον πόλεμο. Ο χώρος
στον οποίο έγινε η πρώτη μάχη ονομάστηκε «Αμαζόνειον», ενώ το χώρο που συμφώνησαν για την ειρήνη
τον ονόμασαν «Ορκομώσιον». Εξαιτίας της κακής τους
κατάστασης είναι αρκετά δύσκολη η αναγνώριση των μορφών στις μετόπες. Σε άλλες
μετόπες διακρίνονται έφιππες μορφές να βρίσκονται πάνω από πεσμένους οπλίτες
και σ’ άλλες διακρίνονται πεζομαχίες. Το αποτέλεσμα των επιτυχιών μεταξύ των
εμπολέμων είναι σχεδόν ίσο. Για το φύλο των μορφών δε σώζεται καμιά σαφής
ένδειξη. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή να προταθεί από τον Brommer η
άποψη δεν εικονίζονται Αμαζόνες, αλλά Πέρσες. Ο F. Brommer στήριξε την άποψή
του και στο γεγονός ότι τα ρούχα και τα καπέλα των μορφών είναι ανατολίτικα.
Επειδή όμως η παράσταση Περσών σε τέτοιες μονομαχίες είναι ασυνήθιστη για την
περίοδο αυτή κι επειδή στην απεικόνιση της Αμαζονομαχίας συνηθίζεται το
αποτέλεσμα να είναι ισόπαλο, γι' αυτό και θεωρείται από τους περισσότερους
μελετητές ότι τελικά εικονίζεται η Αμαζονομαχία. Όσον αφορά στα ρούχα είναι
λογικό να είναι ανατολίτικα, αφού οι Αμαζόνες κατοικούσαν γενικά στην Ασία.
ΜΕΤΟΠΕΣ 1-2
Στην 1η μετόπη παριστάνεται πιθανόν η
Αμαζόνα Αντιόπη να καλπάζει με το άλογό της. Ο μανδύας της ανεμίζει τονίζοντας
το γρήγορο καλπασμό. Βέβαια, άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι εικονίζεται
άνδρας κι όχι γυναίκα. Στη 2η μετόπη μια Αμαζόνα, πεζή, κρατώντας την ασπίδα
της αντιμετωπίζει έναν Έλληνα.
ΜΕΤΟΠΕΣ 3-4
Στην 3η μετόπη εικονίζεται μια έφιππη
Αμαζόνα πάνω από ένα πεσμένο Έλληνα.
Στην 4η και πάλι μια Αμαζόνα πεζή
αντιμετωπίζει έναν Έλληνα. Λέγεται ότι ίσως να είναι ο Θησέας.
ΜΕΤΟΠΕΣ 5-6
Αν και σε κακή κατάσταση η 5η μετόπη
παριστάνει μια έφιππη Αμαζόνα πάνω από ένα πεσμένο Έλληνα.
Η 6η μετόπη είναι υπερβολικά φθαρμένη.
ΜΕΤΟΠΕΣ 7-8
Η 7η μετόπη είναι αρκετά φθαρμένη.
Η 8η μετόπη είναι αρκετά φθαρμένη.
ΜΕΤΟΠΕΣ 9-10
Στην 9η μετόπη εικονίζεται μια έφιππη
Αμαζόνα πάνω από έναν πεσμένο Έλληνα. Στη 10η μετόπη μια πεζή Αμαζόνα
αντιμετωπίζει έναν Έλληνα.
ΜΕΤΟΠΕΣ 11-12
Στην 11η μετόπη μια έφιππη Αμαζόνα
βρίσκεται πάνω από έναν πεσμένο Έλληνα. Στη 12η μετόπη μια Αμαζόνα πεζή
αντιμετωπίζει έναν Έλληνα.
ΜΕΤΟΠΕΣ 13-14
Στη 13η μετόπη μια έφιππη Αμαζόνα
βρίσκεται πάνω από έναν πεσμένο Έλληνα. Στην τελευταία μετόπη, τη 14η, ένας
Έλληνας αντιμετωπίζει μια πεζή Αμαζόνα, τραβώντας τα μαλλιά της. Το θέμα είναι
αρκετά συνηθισμένο.
ΝΟΤΙΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ
Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχαν 32
μετόπες. Από αυτές οι 23 εικονίζουν σκηνές από την Κενταυρομαχία και οι
υπόλοιπες 9 διάφορα θέματα. Η Κενταυρομαχία εικονίζεται στις 12 πρώτες (1-12)
και στις 11 τελευταίες (22-32). Σύμφωνα με το μύθο ο Πειρίθοος κι ο φίλος του ο
Θησέας ήταν αυτοί που έφεραν τους Λάπηθες από τη Θεσσαλία. Ο Πειρίθοος, για να
γιορτάσει το γάμο του με την Ιπποδάμεια, έκανε ένα γλέντι στο οποίο κάλεσε και
τους Κενταύρους, που ήταν συγγενείς του. Όταν οι Κένταυροι μέθυσαν, ένας απ’
αυτούς, ο Εύρυτος, προσπάθησε να βιάσει τη μνηστή του Πειρίθοου. Τον Εύρυτο
μιμήθηκαν κι άλλοι Κένταυροι κι ο γάμος κατέληξε σε συμπλοκή. Το αποτέλεσμα
ήταν να χαθούν πολλοί κι από τις δύο μεριές. Στο τέλος νίκησαν οι Λάπηθες που
εξανάγκασαν τους Κενταύρους να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλία. Στη μάχη λέγεται πως
πήρε μέρος κι ο Θησέας, ως φίλος του Πειρίθοου.
Για τις 9 μεσαίες μετόπες έχουν προταθεί διάφορες απόψεις για το τι εικονίζουν. Σύμφωνα με το Robertson στις μετόπες παρουσιάζεται ένα θέμα σχετικό με το Δαίδαλο. Η Simon πιστεύει ότι διαπραγματεύονται την ιστορία του Ιξίωνα. Άλλοι μελετητές αποδίδουν στις μετόπες θέματα σχετικά με τους βασιλιάδες της Αττικής. Ο Ιξίωνας ήταν Θεσσαλός βασιλιάς και βασίλευε στους Λάπηθες. Παντρεύτηκε τη Δία, κόρη του βασιλιά Δηιονέα, δίνοντάς του μεγάλες υποσχέσεις τις οποίες όμως δεν μπόρεσε να κρατήσει. Όταν ο Δηιονέας ζήτησε όσα του υποσχέθηκε, ο Ιξίωνας τον έριξε μέσα σ’ ένα χαντάκι με αναμμένα κάρβουνα. Το γεγονός θεωρήθηκε διπλό έγκλημα, τόσο για επιορκία όσο και για το θάνατο συγγενούς. Μόνον ο Δίας δέχθηκε να τον εξαγνίσει, αλλά ο Ιξίωνας φάνηκε αχάριστος απέναντί του, γιατί προσπάθησε να βιάσει την Ήρα. Ο Δίας, για τιμωρία, κατασκεύασε ένα σύννεφο που έμοιαζε με την Ήρα και μ’ αυτό ενώθηκε ο Ιξίωνας. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Κένταυρος, ο πατέρας των Κενταύρων. Η νέα τιμωρία του Δία ήταν να δέσει τον Ιξίωνα σε φλογισμένη ρόδα που περιστρεφόταν αδιάκοπα και να τον ρίξει στους αιθέρες. Ο Ιξίωνας με τη Δία γέννησαν και τον Πειρίθοο. Σχετικά με την Κενταυρομαχία, πέρα από την αναφορά στο μύθο, κυριαρχεί κυρίως η αντίθεση ανάμεσα στη βαρβαρότητα και τον πολιτισμό. Οι Κένταυροι θεωρούνται βάρβαροι, καταχρώνται τη φιλοξενία των πολιτισμένων Λαπήθων, αρπάζουν τις γυναίκες τους και χρησιμοποιούν ως όπλα τα σκεύη της φιλοξενίας (υδρίες), όπως φαίνεται στις μετόπες 4, 9, 23, ενώ οι Λάπηθες χρησιμοποιούν όπλα ευγενή, όπως είναι το ξίφος και το δόρυ. Οι μετόπες της πλευράς αυτής δε σφυροκοπήθηκαν, είτε γιατί δεν ήταν απευθείας ορατές, είτε γιατί το θέμα τους παρεξηγήθηκε. Ο J. Carrey σχεδίασε το 1674 όλες τις μετόπες και είναι ευνόητη η πολύτιμη αξία των σχεδίων του, γιατί μετά από 13 χρόνια, το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου 1687, σημειώθηκε η καταστροφική έκρηξη από τις οβίδες του Φραγκίσκου Μοροζίνι. Δεκαπέντε μετόπες βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, μία στο Λούβρο και μία στη θέση της στην Ακρόπολη. Από τα θραύσματα ανασυντάχθηκε με τη βοήθεια των σχεδίων του Carrey η 12η μετόπη και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΜΕΤΟΠΗ 1
Η 1η μετόπη βρίσκεται επί του μνημείου (In
situ). Η σύνθεση είναι πυραμοειδής αποδίδοντας με τον καλύτερο τρόπο την
αίσθηση των αντίθετων δυνάμεων. Ο Λάπηθας ήταν εξοπλισμένος με δόρυ το οποίο
διαπερνούσε τον Κένταυρο κοντά στη βουβωνική χώρα. Η πρώτη μετόπη είναι η
μοναδική που αποδίδει τον Κένταυρο από την πίσω όψη, σύνθεση που είναι και
περίπλοκη και τολμηρή. Καθώς δε φαίνεται το πρόσωπο του Κενταύρου προκαλείται ο
θεατής να συμπληρώσει το «κενό» με τη φαντασία του.
ΜΕΤΟΠΗ 2
Η 2η μετόπη είναι η μοναδική στην οποία
εικονίζεται ένας Κένταυρος που φαίνεται να ηττάται από έναν Λάπηθα. Το δεξί
πόδι του Λάπηθα είναι παράλληλο με τα πίσω πόδια του Κενταύρου, ενώ το
διπλωμένο αριστερό έχει την ίδια κλίση με σώμα του Κενταύρου (Βρετανικό
Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 3
Ο Λάπηθας με ένα πήδημα στον αέρα πιάνει
τον Κένταυρο από τον ώμο με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό πιθανόν να
κρατούσε κάποιο όπλο. Με το αριστερό του γόνατο ακουμπά στο σώμα του Κένταυρου.
Φοράει χλαμύδα που είναι στερεωμένη στο λαιμό. Ο Κένταυρος προσπαθεί τρέχοντας
να αποφύγει την επίθεση και γυρνά το πάνω μέρος του σώματός του. Για να αμυνθεί
εκτείνει το αριστερό του χέρι, στο οποίο είναι τυλιγμένο κάποιο δέρμα (;)
(Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 4
Ένας καθισμένος στο έδαφος γυμνός Λάπηθας
που στηρίζεται στο δεξί του χέρι ενώ με το αριστερό κρατά την ασπίδα, δέχεται
την επίθεση ενός Κενταύρου που υψώνει απειλητικά πάνω από το κεφάλι του ως
φονικό όπλο μιαν υδρία (δοχείο νερού). Έχει απασχολήσει αρκετά τους μελετητές ο
συμβολισμός της υδρίας σε αντιπαράθεση με την ασπίδα. Η απάντηση μπορεί να
είναι τριπλή: α) η υδρία - όπλο σημαίνει ότι η μάχη γίνεται στο εσωτερικό ενός
σπιτιού. β) Δείχνει την προσβολή από μέρους των Κενταύρων στη φιλοξενία των
Λαπήθων, αφού ένα σκεύος απαραίτητο για το τυπικό της φιλοξενίας μετατρέπεται
σε φονικό όπλο. γ) Η υδρία είναι ένα βάρβαρο όπλο σ' αντίθεση με το δόρυ και
την ασπίδα που είναι ευγενικά όπλα. Σηματοδοτείται μ' αυτόν τον τρόπο η
Κενταυρομαχία ως την αντίθεση μεταξύ του πολιτισμού (Λάπηθες) και της
βαρβαρότητας (Κένταυροι) (Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 5
Το θέμα της μετόπης είναι ένας Κένταυρος
ανασηκωμένος στα πίσω πόδια του σε μια μεγαλειώδη στάση, χωρίς όμως αντίπαλο.
Έχει το δεξί του χέρι πίσω και το αριστερό εμπρός, ενώ ανεμίζει ο μανδύας του
από δέρμα (Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 6
Θεωρείται ως μια μετόπη από τις λιγότερο
επιτυχημένες στη σύλληψη. Ένας κένταυρος κινείται προς τα δεξιά στρέφοντας το
πάνω μέρος του σώματός του πλάγια. Με το αριστερό του χέρι έχει αγκαλιάσει τον
Λάπηθα και τον αρπάζει από τον αριστερό ώμο. Ο Λάπηθας φορά ποδήρη χιτώνα που
στηρίζεται στον αριστερό του ώμο, κάτω από το χέρι του Κένταυρου, και φτάνει ως
το έδαφος, ενώ καθώς πέφτει πίσω από την πλάτη του ανοίγει σε μεγάλο εύρος
(Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 7
Στη μετόπη εικονίζεται μια σκηνή με έντονη
δράση. Ο Λάπηθας επιτιθέμενος εναντίον του Κενταύρου έχει σηκώσει το αριστερό
του χέρι εμπρός και πιέζει το κεφάλι του Κενταύρου. Φοράει χλαμύδα που
θηλυκώνει κοντά στο δεξιό ώμο και καλύπτει την αριστερή μεριά του σώματος,
αφήνοντας γυμνή την αριστερή. Στο αριστερό χέρι προφανώς κρατούσε κάποιο όπλο.
Ο Κένταυρος είναι ανασηκωμένος στα πίσω πόδια και με το αριστερό μπροστινό πόδι
κτυπά το Λάπηθα στη βουβωνική χώρα. Ο τρόπος που ανεμίζουν οι χλαμύδες και του
Λάπηθα και του Κενταύρου δημιουργούν την αίσθηση του βάθους (Βρετανικό
Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 8
Ο Λάπηθας προσπαθώντας να αμυνθεί στην
επίθεση του Κενταύρου είναι γονατισμένος και στηρίζεται στο δεξί του γόνατο. Το
λυγισμένο αριστερό του πόδι δέχεται την πίεση από το διπλωμένο μπροστινό
αριστερό πόδι του Κενταύρου. Το αριστερό του χέρι είναι τυλιγμένο από τη
χλαμύδα που έχει γλιστρήσει. Εντύπωση προκαλεί η ασυμμετρία των μυών της
κοιλιάς και της δεξιάς πλευράς του σώματος του Λάπηθα όπως και οι πτυχώσεις της
χλαμύδας κάτω από το αριστερό πόδι σε σύγκριση με τις πτυχώσεις πάνω από το
πόδι (Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 9
Ο Λάπηθας κάτω από την πίεση που του ασκεί
ο Κένταυρος έχει χάσει την ισορροπία του και πέφτει προς τα πίσω πάνω από μια
υδρία. Το αριστερό του χέρι που είναι υψωμένο προς τον Κένταυρο καλύπτεται από
τη χλαμύδα η οποία πέφτει πίσω από την πλάτη του. Αντίθετα το δεξιό του χέρι
προσπαθεί να βρει αντιστήριγμα για να αποφύγει την τελική πτώση. Ο Κένταυρος
έχει πιάσει το αριστερό πόδι του Λάπηθα και το σηκώνει προς τα πάνω (Βρετανικό
Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 10
Η 10η μετόπη είναι η πρώτη στην οποία
παρουσιάζεται μια Λαπηθίδα που καθώς τρέχει προσπαθεί να αποφύγει έναν
Κένταυρο. Ο Κένταυρος την έχει αγκαλιάσει και προσπαθεί να την πιάσει με το
αριστερό του χέρι το οποίο η Λαπηθίδα προσπαθεί να απαγκιστρώσει (Λούβρο,
Παρίσι).
ΜΕΤΟΠΗ 11
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σε πλεονεκτική θέση ο ανυψωμένος στα πίσω του πόδια Κένταυρος ετοιμάζεται να χτυπήσει το Λάπηθα που είναι λυγισμένος προς τα πλάγια και υψώνει την ασπίδα του που την κρατά στο αριστερό του χέρι.
ΜΕΤΟΠΗ 12
Ένας Κένταυρος έχει αρπάξει μια Λαπηθίδα
και την κρατά από την κοιλιά με το δεξί του χέρι. Η Μετόπη ανασυντάχθηκε από
μεγάλα θραύσματα και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΜΕΤΟΠΗ 13
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζεται η αδελφή του Δαίδαλου και ο γιος της, τον οποίο σκότωσε ο
Δαίδαλος και γι' αυτό δραπέτευση από την Αθήνα.
ΜΕΤΟΠΗ 14
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζεται ο Δαίδαλος που προσφέρει τα τροχήλατα αγγεία ως δώρο στην Αττική.
ΜΕΤΟΠΗ 15
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζεται το άρμα του ήλιου.
ΜΕΤΟΠΗ 16
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζεται ο Δαίδαλος με τον Ίκαρο να έχει πέσει μετά από την πτήση τους με
τα κέρινα φτερά.
ΜΕΤΟΠΗ 17
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζεται δαιδαλικός χορός.
ΜΕΤΟΠΗ 18
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζεται δαιδαλικός χορός.
ΜΕΤΟΠΗ 19
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζονται γυναίκες σε αργαλειό.
ΜΕΤΟΠΗ 20
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη
παρουσιάζονται γυναίκες σε αργαλειό.
ΜΕΤΟΠΗ 21
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Η μετόπη αποτελεί συνέχεια της Κενταυρομαχίας η οποία
είχε διακοπεί στη 13η μετόπη. Εδώ παρουσιάζονται Λαπηθίδες που καταφεύγουν στο
άγαλμα της θεάς.
ΜΕΤΟΠΗ 22
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Ένας Κένταυρος έχει αρπάξει μια Λαπηθίδα.
ΜΕΤΟΠΗ 23
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Εικονίζεται ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα δυο του
πισινά πόδια να έχει συμπλακεί με ένα Λάπηθα. Η υδρία που βρίσκεται κάτω από τα
πόδια του Λάπηθα προφανώς έχει χρησιμοποιηθεί από τον Κένταυρο ως όπλο, χτυπώντας
μ’ αυτήν τον Λάπηθα.
ΜΕΤΟΠΗ 24
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Ο Λάπηθας σε σαφώς πλεονεκτικότερη θέση πιέζει με το
αριστερό του πόδι τα πίσω πόδια ενός Κενταύρου και με το αριστερό του χέρι
κρατά τον Κένταυρο από το κεφάλι. Ο Κένταυρος έχει γυρίσει το πάνω μέρος του
σώματός του προς τον Λάπηθα και με τα χέρια του προσπαθεί να αποφύγει το
μοιραίο κτύπημα που θα δεχόταν από το δεξί χέρι του Λάπηθα, το οποίο θα έφερε
κάποιο όπλο.
ΜΕΤΟΠΗ 25
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το
σχέδιο του J. Carrey. Επανέρχεται το θέμα της αρπαγής μιας Λαπηθίδας.
ΜΕΤΟΠΗ 26
Ένας γυμνός Λάπηθας με τη χλαμύδα του να
έχει γλιστρήσει από τον ώμο του σηκώνει σε στάση άμυνας το χέρι του και το πόδι
του εναντίον του Κενταύρου ο οποίος με τη σειρά του είναι ανασηκωμένος στα δυο
πίσω του πόδια έχει ανασηκώσει τα χέρια του πάνω από το κεφάλι του κρατώντας
πιθανόν κάποιο αντικείμενο με το οποίο ετοιμάζεται να κτυπήσει το Λάπηθα
(Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 27
Ένας Λάπηθας σε κατενώπιον στάση κάνοντας
ένα διασκελισμό προς τα αριστερά γυρίζει το κεφάλι του προς τα δεξιά και πιάνει
σφιχτά με το αριστερό του χέρι το κεφάλι του Κενταύρου, ενώ με το δεξί του χέρι
βυθίζει στην πλάτη του Κενταύρου ένα δόρυ (χαμένο), ένα όπλο ευγενές. Ο
Κένταυρος με τη σειρά του, αποφεύγοντας την επίθεση του Λάπηθα, κινείται προς
τα δεξιά, έχει λυγισμένη την πλάτη προς τα πίσω και με το δεξιό του χέρι
προσπαθεί να βγάλει το δόρυ. Ως σκηνικό πίσω από το Λάπηθα απλώνεται η χλαμύδα
της οι άκρες είναι τυλιγμένες στα χέρια του. Σύμφωνα με μερικούς μελετητές η
μορφή του Λάπηθα ταυτίζεται με το Θησέα. Θεωρείται ως το αριστούργημα από τις
μετόπες του Παρθενώνα. Η παρουσίαση των αντίθετων δυνάμεων (Λάπηθας-Κένταυρος)
που η μία αντιτίθεται στην άλλη επιτυγχάνεται με τη διαγώνια σύνθεση σε σχήμα
V. Επικρατούν οι οριζόντιες και κάθετες γραμμές με το δόρυ σε διαγώνια. Οι
πτυχώσεις της χλαμύδας στο φόντο της σύνθεσης αντιτίθενται στο λείο δέρμα των
μορφών (Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 28
Ο Λάπηθας βρίσκεται στο πάτωμα, νεκρός,
έχοντας τυλιγμένη στο αριστερό του χέρι τη χλαμύδα. Ο Κένταυρος, θριαμβευτής,
είναι ανασηκωμένος στα πίσω πόδια του. Τα χέρια του είναι ανοικτά σε πανηγυρική
στάση. Στο αριστερό του χέρι κρέμεται ένα δέρμα ζώου (δείγμα βαρβαρότητας), του
οποίου το πόδι και η ουρά ανεμίζουν πίσω από την πλάτη του Κενταύρου. Η μετόπη
έρχεται σε αντίθεση με την προηγούμενη, στην οποία ο Λάπηθας ήταν ο νικητής
(Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 29
Ένας γέρο-Κένταυρος τρέχει προς τα δεξιά
έχοντας πιάσει με το αριστερό του χέρι μια Λαπηθίδα και έχοντας την σηκώσει
στον αέρα. Η Λαπηθίδα έχει τυλίξει το δεξί της χέρι γύρω από το λαιμό του
Κενταύρου και προσπαθεί με το αριστερό της χέρι να τραβήξει το χέρι του
Κενταύρου. Ο χιτώνας της έχει γλιστρήσει, αποκαλύπτοντας τον αριστερό της μαστό
(Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 30
Ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω πόδια
έχει αρπάξει με το αριστερό του χέρι έναν Λάπηθα από τα μαλλιά και με το δεξί
του χέρι ετοιμάζεται να του καταφέρει κτύπημα με κάποιο αντικείμενο. Πίσω από
την πλάτη του Κενταύρου ανεμίζει η χλαμύδα του από δέρμα ζώου. Τόσο η χλαμύδα,
όσο και το αντικείμενο - φονικό όπλο (που μάλλον θα ήταν κάποιο αντικείμενο
σχετικό με τη φιλοξενία) παραπέμπουν στη βαρβαρότητα του Κενταύρου. Ο Λάπηθας
προσπαθώντας να αποφύγει τον Κένταυρο έχει σηκώσει το δεξί του χέρι, ενώ με το
αριστερό προσπαθεί να πιάσει μια πέτρα. Η χλαμύδα του πέφτει πίσω από την πλάτη
του, ενώ η μια της άκρη τυλίγεται γύρω από το δεξιό του χέρι (Βρετανικό
Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 31
Ο Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω πόδια
πιάνει με το αριστερό του χέρι από το λαιμό ένα γυμνό Λάπηθα. Ο Λάπηθας
προσπαθεί να ισορροπήσει στο αριστερό του πόδι, ενώ το δεξί του πόδι είναι
μπλεγμένο στα πόδια του Κενταύρου. Με το δεξί του χέρι έχει αρπάξει τον
Κένταυρο απ' τα μαλλιά (Βρετανικό Μουσείο).
ΜΕΤΟΠΗ 32
Ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω του
πόδια προσπαθεί να αντιμετωπίσει το Λάπηθα, ο οποίος με το αριστερό του χέρι
ετοιμάζεται να κτυπήσει τον Κένταυρο με ένα σπαθί (χαμένο). Στο κεφάλι του φορά
κράνος. Για κάποιους μελετητές ο Λάπηθας ταυτίζεται με το Θησέα (Βρετανικό
Μουσείο).
Η ΖΩΦΟΡΟΣ
Η ζωφόρος, ιωνικό στοιχείο ενσωματωμένο
στο δωρικό κτήριο, είναι η τελειότερη δημιουργία της κλασικής γλυπτικής.
Απαρτιζόταν από 115 ανάγλυφες παραστάσεις με συνολικό μήκος 160 μ. Τα μέλη της είναι
αυτοτελή δομικά στοιχεία με πάχος 60 εκ. Η ονομασία «πλάκες», που είχε επικρατήσει
παλαιότερα, οφείλεται στη δράση του συνεργείου του Elgin, οι τεχνίτες αφαίρεσαν
με πριόνι μόνο την ανάγλυφη επιφάνεια των μελών, για να ελαφρώσουν το βάρος
τους στη μεταφορά. Το ύψος του ανάγλυφου δεν υπερβαίνει τα 5,5 εκ. , εν τούτοις η
απόδοση σε επάλληλα επίπεδα δίνει την εντύπωση του βάθους. Τα σχέδια του Carrey
έχουν διασώσει την παράσταση της ζωφόρου, όπως ήταν στη θέση της το 1674. εκτός
από 6 λίθους των μακρών πλευρών, που είχαν αφαιρεθεί, όταν στον Παρθενώνα
διαμορφώθηκε χριστιανική εκκλησία. Η ανάγλυφη ζωφόρος του Παρθενώνα
κατασκευάστηκε στο διάστημα 442-438 π.Χ. και πιθανόν λαξεύτηκε επάνω στο ναό,
του οποίου αποτελούσε αναπόσπαστο δομικό στοιχείο. Η σύνθεση κατά γενική
παραδοχή παριστάνει την πομπή των μεγάλων Παναθηναίων, της μεγαλύτερης γιορτής,
που εορτάζονταν κάθε 4 χρόνια προς τιμή της πολιούχου Αθηνάς, την ημέρα των
γενεθλίων της (την 28η του μήνα Εκατομβαιώνα). Καταληκτικό γεγονός της γιορτής
ήταν η πομπή που μετέφερε στην Ακρόπολη τον καινούριο πέπλο της θεάς, κεντημένο
με παράσταση Γιγαντομαχίας. Η πομπή ξεκινά από τη ΝΔ γωνία του ναού, σε δυο
ομάδες που κινούνται κατά μήκος της βόρειας και νότιας πλευράς, για να
συναντηθούν στην ανατολική, όπου εικονίζεται ενώπιον των Ολυμπίων θεών η παράδοση
του πέπλου για το λατρευτικό άγαλμα της θεάς. Θεωρήθηκε ότι στη ζωφόρο
εικονίζεται η πρώτη πομπή των Παναθηναίων ή η πρώτη μετά την περσική καταστροφή
της Ακρόπολης.
Η
ΔΥΤΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟΣ
Η δυτική ζωφόρος βρισκόταν επάνω στο
επιστύλιο του οπισθόναου και αποτελείται από 16 λίθους, στους οποίους
απεικονίζονται νεαροί άνδρες με τα άλογα τους, που προετοιμάζονται για την
πομπή των ιππέων και τους αθλητικούς αγώνες. Οι δύο πρώτοι λίθοι
περιλαμβάνονται ανάμεσα στα τμήματα της ζωφόρου που απέσπασε ο Elgin και σήμερα
βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο. Οι υπόλοιποι 14 βρίσκονταν στη θέση τους στο
μνημείο έως το 1992-93, οπότε απομακρύνθηκαν κατά την αναστήλωση του ναού.
Εικονίζονται συνολικά 30 μορφές: 3 τελετάρχες, 1 επόπτης, 2 υπηρέτες, 15
έφιπποι και 9 ιππείς δίπλα στα άλογά τους. Παράλληλα εικονίζονται και 23 άλογα.
Απεικονίζονται με διάφορους τρόπους:
1. Προχωρώντας προς το σημείο απ’ όπου θα
ξεκινούσαν, δηλαδή στο Δίπυλο του Κεραμικού, και φορώντας τις πανοπλίες και τις
περικεφαλαίες.
2. Με τους μανδύες και τα καπέλα, που
φορούν οι ταξιδιώτες.
3. Προσπαθώντας να τιθασεύσουν τα άλογα
τους, και φορώντας τα ρούχα τους.
Το θέμα της σύνθεσης είναι το ξεκίνημα της
πομπής, δηλαδή η συγκέντρωση και εκκίνηση του αθηναϊκού ιππικού που γινόταν
στον Κεραμεικό, τη γειτονιά των αγγειοπλαστών. Ιδιαίτερο γνώρισμα, όπως και
στην ανατολική ζωφόρο, είναι η λάξευση αυτοτελών σκηνών με δύο ή τρεις μορφές,
με επίκεντρο τον μοναδικό ιπποδαμαστή (VIII,15). Στιγμιότυπα προετοιμασίας με
νέους σε χαλαρές στάσεις εναλλάσσονται με έφιππους σε καλπασμό. Άλλοι ιππείς
τακτοποιούν τα εξαρτήματα της ενδυμασίας τους, περνούν τα χαλινάρια ή
προσπαθούν να συγκρατήσουν τα άλογά τους με την βοήθεια νεαρών βοηθών, ενώ
ορισμένοι έχουν ήδη ιππεύσει. Η ενδυμασία συμπληρώνεται με στοιχεία οπλισμού
(θώρακα, ξίφος, κράνος) και κάλυμμα κεφαλής ή μανδύα από δέρμα ζώου. Ανάμεσα
στους ιππείς παρεμβάλλονται και αθλοθέτες. (ΙΙΙ,5). Οι ώριμοι γενειοφόροι
ιππείς ταυτίζονται με τους δύο ιππάρχους του αθηναϊκού ιππικού ( IV, 8 και
VIII,15). Ο δεύτερος φοράει εξωμίδα (χιτώνα στερεωμένο στον ένα ώμο) και
χλαμύδα που ανεμίζει και προσπαθεί να συγκρατήσει το περήφανο άλογο που
ορθώνεται στα πίσω του πόδια. Η σύνθεση πιστεύεται ότι λαξεύτηκε από το χέρι
του πρωτομάστορα Φειδία.
ΛΙΘΟΣ Δ Ι
Όπως φαίνεται και στην εικόνα ο λίθος
αποτελεί τη στενή πλευρά του λίθου XLVII της βόρειας ζωφόρου. Εικονίζεται ένας
επόπτης κατενώπιον με το κεφάλι στραμμένο προς τα δεξιά. Το σώμα του καλύπτεται
από ιμάτιο εκτός από το δεξιό ώμο και το δεξιό χέρι στο οποίο υπήρχε
ζωγραφισμένη ράβδος (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Δ ΙΙ
Εικονίζονται δύο έφιπποι νέοι. Ο πρώτος
είναι γυμνός με μακριά μαλλιά που ανεμίζουν όπως και η χλαμύδα. Είναι
στραμμένος προς τα πίσω κοιτώντας τον επόμενο ιππέα. Με το δεξί χέρι κρατά τα
χαλινάρια του αλόγου, ενώ το αριστερό είναι ανυψωμένο κοντά στο κεφάλι, είτε
προσπαθώντας να φτιάξει το στεφάνι στα μαλλιά του είτε να κάνει κάποιο σήμα
στον επόμενο. Ο δεύτερος ιππέας κρατά με τα δυο του χέρια τα χαλινάρια και
κοιτάει προφανώς τον πρώτο ιππέα. Η κίνηση των αλόγων είναι παρόμοια. Και τα
δυο καλπάζουν καμαρωτά με τη χαίτη του πρώτου να είναι περιποιημένη, ενώ του
δεύτερου είναι μεγαλύτερη και ανεμίζει (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Δ III
Σκηνή ανάπαυλας της πομπής των
Παναθηναίων. Στον τρίτο λίθο εικονίζεται ένα άλογο στο μέσο ανάμεσα στον
αναβάτη κι έναν επόπτη. Ακολουθεί ένας υπηρέτης. Αριστερά, ο αναβάτης
εικονίζεται κατενώπιον, όπως κι ο επόπτης, με χλαμύδα και πέτασο (πλατύγυρο
καπέλο) στην πλάτη και κρατάει με τα δυο του χέρια τα χαλινάρια του αλόγου.
Συνοδεύεται από ένα γενειοφόρο τελετάρχη που έχει τεντωμένο το δεξί του χέρι
και είτε πιάνει το άλογο είτε δίνει κάποια οδηγία στον υπηρέτη με τον οποίο
συνομιλεί. Ο υπηρέτης είναι γυμνός κι έχει σταυρωμένα τα πόδια σε μια στάση
χαλάρωσης και ηρεμίας. Γενικότερα η ηρεμία του λίθου έρχεται σε αντίθεση με τον
προηγούμενο και τον επόμενο λίθο που είναι γεμάτη κίνηση.
ΛΙΘΟΣ Δ ΙV
Δύο ιππείς πάνω σε άλογα που καλπάζουν
είναι το θέμα του λίθου αυτού. Ο πρώτος ιππέας φοράει κοντό χιτώνα και πλαστικό
θώρακα. Κρατάει τα χαλινάρια κοντά στη βάση του λαιμού του αλόγου. Ο επόμενος
ιππέας φοράει εξωμίδα και χλαμύδα, ενώ το κεφάλι του το καλύπτει αλωπεκή. Με το
αριστερό χέρι κρατά τα χαλινάρια και έχει τεντωμένο το δεξί, χαϊδεύοντας μάλλον
το άλογο. Το στήσιμο των κεφαλιών των δύο αλόγων μοιάζει με κείνο του λίθου II.
ΛΙΘΟΣ Δ V
Ο ιππέας αριστερά στέκεται κατενώπιον,
φορώντας μόνο χλαμύδα και κρατώντας τα χαλινάρια του αλόγου του με το δεξί του
χέρι, ενώ στο αριστερό είχε στλεγγίδα (εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές
για να καθαρίζονται από το λάδι και τη σκόνη). Στέκεται δίπλα στο άλογό του
στηριζόμενος στο δεξί του πόδι και έχοντας εκτείνει προς τα πλάγια το αριστερό.
Το κεφάλι του είναι στραμμένο προς τον επόμενο ιππέα ο οποίος είναι έφιππος και
φοράει κοντό χιτώνα.
ΛΙΘΟΣ Δ VI
Ένας έφιππος με ενδυμασία οπλίτη,
δερμάτινο ανατομικό θώρακα με πτέρυγες, λεοντόσχημες επωμίδες και γοργόνειο στο
στέρνο, καλπάζει προς τα αριστερά. Φοράει αττικό κράνος διακοσμημένο με αετό
που κρατά φίδι στο ράμφος του. Πίσω του ένας νέος με χλαμύδα σε αντίθετη κατεύθυνση
σκύβει να δέσει το σανδάλι του αριστερού ποδιού του που πατάει σε βράχο.
ΛΙΘΟΣ Δ VΙΙ
Δύο ιππείς με τα άλογά του που καλπάζουν
εικονίζονται στον όγδοο λίθο. Ο ιππέας αριστερά φορά χλαμύδα και χιτώνα, ενώ ο
επόμενος ιππέας φορά χιτώνα και δέρμα ζώου που ανεμίζει έντονα προς τα πίσω. Το
άλογο του δεύτερου ιππέα επικαλύπτει στο μεγαλύτερο μέρος το άλογο του πρώτου
ιππέα χαρίζοντας στη σύνθεση ένταση και κίνηση.
ΛΙΘΟΣ Δ VIII: ΙΠΠΕΑΣ
Ο μεσαίος λίθος της δυτικής ζωφόρου
αποτελεί μια δυναμική σύνθεση και πολλοί μελετητές θεωρούν ότι είναι έργο του
ίδιου του Φειδία. Ένας ίππαρχος προσπαθεί να συγκρατήσει το ατίθασο άλογό του
αντιστηρίζοντας το δεξί του πόδι σε βράχο. Φοράει εξωμίδα (κοντό χιτώνα
στερεωμένο στον ένα ώμο), χλαμύδα που ανεμίζει πίσω του, καθώς και εξαρτήματα
της θρακικής ενδυμασίας: αλωπεκή και εμβάδες με μεταλλικούς ιμάντες άλλοτε
στερεωμένους σε οπές. Εντυπωσιάζει η τόλμη στη σύνθεση, η απόδοση της ανατομίας
του αλόγου με τις φλέβες να διογκώνονται από την ένταση, αλλά και του ίδιου του
ίππαρχου, οι πλούσιες πτυχώσεις της χλαμύδας. Το κεφάλι της μορφής χάθηκε
μεταξύ των ετών 1802 και 1870 ενώ το πρόσωπό του έχει σωθεί σε εκμαγείο.
ΛΙΘΟΣ Δ ΙΧ
Σε αντίθεση με την ένταση του λίθου VIII
επανερχόμαστε και πάλι σε μια κατάσταση σχετικής ηρεμίας. Εικονίζονται δύο
ιππείς με το άλογο του πρώτου ιππέα σε τροχασμό και το άλογο του δεύτερου ιππέα
σε ήρεμο καλπασμό. Και οι δυο φορούν χιτώνα και χλαμύδα. Ο δεύτερος φέρει στο
κεφάλι πέτασο και είναι προσηλωμένος στο κράτημα των ηνίων. Η ηρεμία της
κίνησης αποδίδεται χαρακτηριστικά στις πτυχώσεις των χλαμύδων που εφάπτονται
στο σώμα των ιππέων.
ΛΙΘΟΣ Δ Χ
Άλλοι δύο ιππείς εικονίζονται σ' αυτόν το
λίθο. Ο ιππέας αριστερά, φορώντας κοντό χιτώνα κρατά με τα δυο του χέρια τα
ηνία. Ο επόμενος με το αριστερό χέρι κρατά τα ηνία, ενώ με το δεξί χαϊδεύει το
άλογό του το οποίο βρίσκεται στον αέρα. Φοράει κοντό χιτώνα, χλαμύδα, εμβάδες
και στο κεφάλι του αλωπεκή.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧΙ
Το τρίτο κατά σειρά ζευγάρι ιππέων
παριστάνεται σ' αυτό το λίθο. Φορώντας αττικό κράνος, χλαμύδα και εμβάδες ο
πρώτος ιππέας καλπάζει με μια σχετική ηρεμία και αυτοσυγκέντρωση, όπως και ο
επόμενος ιππέας. Είναι ένας από τους λίγους ιππείς που εικονίζεται και το
δεύτερο πόδι του, που κρέμεται από την άλλη πλευρά του αλόγου. Ακολουθεί ο
δεύτερος ιππέας, του οποίου το άλογο καλύπτει κατά το 1/3 το άλογο του πρώτου.
Καλπάζει με το σγουρό κεφάλι του σκυφτό και κρατώντας τα ηνία κοντά στη βάση
του λαιμού του αλόγου. Άλλο ένα αξιοπρόσεκτο μοτίβο που επαναλαμβάνεται σε
αρκετούς λίθους είναι οι διαφορετικές χαίτες των αλόγων.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧΙΙ
Ο λίθος αυτός αποτελεί μια έκπληξη στη
μέχρι τώρα απεικόνιση της δυτικής ζωφόρου. Σπάζοντας τη μονοτονία των έφιππων
ιππέων εικονίζονται τρεις μορφές και στη μέση ένα άλογο. Ο πρώτος ιππέας
εικονίζεται κατενώπιον γυμνός, φορώντας μόνο χλαμύδα, στηριζόμενος στο αριστερό
του πόδι κι έχοντας άνετα στο πλάι το δεξί. Το κεφάλι του γέρνει ελαφρά
κοιτώντας τα χέρια του, στα οποία κρατούσε κάποιο αντικείμενο. Η επόμενη μορφή
θεωρήθηκε από τους μελετητές ως τελετάρχης, ως κήρυκας ή ως ο Ερμής. Σε
αντίθεση με τον πρώτο ιππέα στηρίζεται στο δεξί του πόδι κι έχει στο πλάι το
αριστερό. Φοράει κοντό χιτώνα και χλαμύδα, η άκρη της οποίας ζώνεται στο
αριστερό πήχη. Τα σημάδια από τις τρύπες στο βραχίονα και στο μηρό οδηγούν στο
συμπέρασμα ότι κρατούσε μάλλον μαστίγιο. Το δεξί του χέρι είναι ανασηκωμένο σαν
να δίνει κάποιο παράγγελμα ή ίσως οδηγίες στον πρώτο ιππέα. Ακολουθεί ένας
μικρός υπηρέτης που κρατάει με το δεξί του χέρι κάποιο αντικείμενο, ενώ στον
ώμο του έχει ριγμένο το ιμάτιο του κυρίου του. Τέλος, είναι εντυπωσιακή η στάση
του αλόγου που σκύβει το κεφάλι του ανάμεσα στα μπροστινά του πόδια.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧΙΙΙ
Στον αρκετά φθαρμένο αυτό λίθο διακρίνουμε
έναν ιππέα που προσπαθεί να συγκρατήσει το άλογό του κρατώντας το δυνατά από τα
ηνία. Το άλογο δεξιά ανήκει στον επόμενο ιππέα που εικονίζεται στον επόμενο
λίθο.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧΙV
Μοναδικής σύλληψης ο λίθος αυτός αν και είναι αρκετά φθαρμένος. Εικονίζονται δύο ιππείς οι οποίοι προσπαθούν να συγκρατήσουν ένα αφηνιασμένο άλογο που έχει στραφεί προς την αντίθετη κατεύθυνση και κυριαρχεί στη μέση της σύνθεσης. Οι δύο ιππείς αποδίδονται χιαστί πατώντας σε βράχους.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧV
Παρόμοιος με το λίθο VI είναι αυτός ο
λίθος. Εικονίζεται ένας ιππέας στα δεξιά στραμμένος προς την αντίθετη
κατεύθυνση από εκείνη της πομπής και προσπαθεί να δέσει το σανδάλι του. Το πόδι
του ακουμπά στο βράχο. Ο ιππέας αριστερά προσπαθεί να περάσει τα ηνία στο άλογό
του.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧVΙ
Είναι τελευταίος λίθος της δυτικής
ζωφόρου. Το μήκος του είναι μόλις 60 εκ. γιατί αποτελεί τη στενή πλευρά του
τελευταίου λίθου (XLVII) της Νότιας ζωφόρου. Εικονίζεται κατενώπιον ένας νέος
που προσπαθεί να βάλει την πλούσια σε πτυχώσεις χλαμύδα του. Στηρίζεται στο
αριστερό του πόδι έχοντας το δεξιό στα πλάγια.
ΒΟΡΕΙΑ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στους λίθους της βόρειας ζωφόρου απεικονίζεται
το αγώνισμα των αποβατών, ένα από τα αθλήματα των Παναθηναίων. Οι αγωνιζόμενοι,
σε πλήρη πολεμική εξάρτυση, έπρεπε να ανεβοκατεβαίνουν από το άρμα τους, ενώ
αυτό ήταν σε κίνηση. Η ομάδα κάθε αποβάτη περιλαμβάνει, εκτός από τον ίδιο, ένα
άρμα με δύο, τρία ή τέσσερα άλογα κι έναν ηνίοχο. Τελετάρχες παρεμβάλλονται σε
διάφορα σημεία της σκηνής αυτής. Στη Βόρεια ζωφόρο βλέπουμε:
α) Τους Αθηναίους πολίτες με Βόδια και
πρόβατα, που ετοιμάζονται για τη θυσία. β) Τους σκαφηφόρους, μια ομάδα νεαρών
ανδρών που κουβαλούν μπρούντζινους δίσκους-«σκάφες». Μέσα στους δίσκους αυτούς υπήρχαν
προσφορές στη θεά, όπως κερήθρα και γλυκίσματα. γ) Τους υδριαφόρους, νέους που
κρατούν υδρίες, αγγεία με τα οποία μετέφεραν νερό.
α) Μια ομάδα μουσικών που παίζουν διπλό αυλό
και κιθάρα, ένα όργανο που μοιάζει με μικρή άρπα. β) Πίσω από τους μουσικούς,
βλέπουμε μια ομάδα από γεροντότερους άνδρες που συνομιλούν.
Αμέσως μετά, ακολουθεί η αναπαράσταση των
επικίνδυνων αρματοδρομιών που γίνονταν στον ιππόδρομο, έξω από τα τείχη της
πόλης.
Ακολουθεί η μεγάλη πομπή των έφιππων
οπλιτών.
ΛΙΘΟΣ Β Ι
Η πλάκα αυτή βρίσκεται στην αρχή της
βόρειας πλευράς της ζωφόρου, στη συνένωση με τη δυτική πλευρά. Στο δεξί άκρο η
ανάγλυφη μορφή ενός μικρού αγοριού φαίνεται να δένει τη ζώνη σ’ έναν ιππέα
(κύριό του πιθανόν), η οποία διαφαίνεται ως νοητή προέκταση της χαίτης του
αλόγου. Ο άνδρας σε στάση χαλαρή, με το κεφάλι σκυμμένο, διορθώνει το χιτώνα
του και μάλλον περιμένει να σκεπαστεί με το ιμάτιο που φέρει στους ώμους του ο
μικρός του υπηρέτης. Σε δεύτερο φόντο μία ανδρική κεφαλή σημειώνεται πιθανόν
για να καλύψει το αισθητικό κενό. Η διήγηση της μεγαλοπρεπούς πομπής των
Παναθηναίων συνεχίζεται με μία εντυπωσιακή ανδρική φιγούρα να προβάλει
προσπαθώντας να συγκρατήσει με τα χαλινάρια το άλογό της, σκηνή έντονου
δυναμισμού και αξιοπρόσεκτης απόδοσης των εξωτερικών ανατομικών λεπτομερειών
τόσου του αλόγου όσο και του νέου. Η συστροφή του σώματος, η περιτύλιξη μιας
ταινίας στο κεφάλι με την ανύψωση του αριστερού χεριού και το ανέμισμα του
ενδύματός του απορρέει τη λάμψη των μυθικών ηρώων χωρίς ωστόσο να αποτελεί
παράταιρο σχήμα για τη συνολική σύνθεση. Είναι κοινός τόπος ότι καμία
λεπτομέρεια δεν εμφανίζεται ξένη προς τις υπόλοιπες. Η σύνθεση είναι ενιαία και
αναδεικνύει την ελευθερία στους πειραματισμούς του Φειδία. Η τοποθέτηση των
σωμάτων είναι πλήρως εναρμονισμένη, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση του βάθους
σε μία άχρονη και άτοπη σκηνή, που αναβαθμίζεται αναμφισβήτητα σε μία ρυθμική
αλληλουχία μαζών.
ΛΙΘΟΣ B II: ΒΟΗΛΑΤΕΣ
Η σκηνή με τους βοηλάτες, που συμμετέχουν
στην πομπή των Παναθηναίων, είναι από τις ωραιότερες της ζωφόρου του Παρθενώνα.
Ο λίθος ΙΙ προέρχεται από τη βόρεια πλευρά και απεικονίζει 4 νέους, ντυμένους
με ιμάτια, που οδηγούν τα βόδια για τη μεγαλοπρεπή θυσία προς την Αθηνά. Όλοι
φορούν ιμάτια και κινούνται προς τα αριστερά. Τη σύνθεση χαρακτηρίζει η
αντίθεση ανάμεσα στις ήρεμες, πλατειές επιφάνειες των σωμάτων των ζώων και στις
κατακόρυφες των ανθρώπινων μορφών, με τις πλούσιες πτυχώσεις των ενδυμάτων. Τα
σώματα των ζώων αποδίδονται με θαυμαστή πλαστικότητα και ελαστικότητα, ενώ η
σεμνή ενδυμασία των νέων δίνει στη σκηνή μεγαλοπρέπεια. Άξια προσοχής είναι το
αρτιότερα σωζόμενο κεφάλι του πρώτου νέου, αλλά ιδιαίτερα εκφραστική είναι και
η απόδοση του δεύτερου βοδιού που αντιστέκεται, με ανασηκωμένο το κεφάλι του,
στο βοηλάτη του. Στο δεξί άκρο φαίνεται το χέρι ενός τέταρτου άνδρα, που
προσπαθεί να πειθαρχήσει το ζώο. Το ανάγλυφο θεωρείται από τα καλύτερα της
ζωφόρου και αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία.
ΛΙΘΟΣ Β ΙΙΙ
Κι αυτός ο λίθος, εκτός από κάποια
θραύσματα που φυλάσσονται στο Μουσείο της Ακρόπολης, μας είναι γνωστός από το
σχέδιο του Carrey. Ο οδηγός συνοδεύει το τρίτο βόδι και οι επόμενοι δύο το
τέταρτο. Οι μορφές των λίθων I, II, III εικονίζονται εναλλάξ πίσω και μπροστά
από τα βόδια.
ΛΙΘΟΣ Β IV: ΘΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΟΜΠΗ
Τρεις νέοι φορώντας ιμάτιο οδηγούν αργά
κριάρια για τη θυσία. Ο πρώτος είναι στραμμένος προς τον επόμενο. Και οι δυο
ακουμπούν το ένα χέρι τους στο κριάρι. Η σκηνή είναι ειρηνική και ήρεμη. Παρότι
τα επίπεδα είναι πολλά, αποφεύγεται επιδέξια η σύγχυση των περιγραμμάτων των
μορφών.
ΛΙΘΟΣ Β V
Ο πέμπτος λίθος εικονίζει τους
σκαφηφόρους. Οι σκαφηφόροι ήταν γιοι των μετοίκων. Μεταφέρουν σκάφες με τα
υλικά για τη θυσία. (Βρετανικό Μουσείο)
ΛΙΘΟΣ Β VI: ΥΔΡΙΑΦΟΡΟΙ
Χαρακτηριστική σκηνή από την πομπή των
Παναθηναίων, που απεικονίζεται στη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα. Στο λίθο VI,
που σώζεται ακέραιος, παριστάνονται τρεις νέοι τυλιγμένοι σε ιμάτια να
μεταφέρουν στους ώμους τους υδρίες με νερό, υλικό απαραίτητο για τη θυσία που
θα γίνει για τη θεά Αθηνά στο τέλος της πομπής. Όλοι φορούν μακρύ ιμάτιο, που
αφήνει ελεύθερο το δεξιό ώμο και μέρος του στήθους, και κινούνται αργά και
ήρεμα, με μεγαλοπρέπεια. Η ομοιομορφία της σύνθεσης ποικίλλει με μικρές
παραλλαγές στη διευθέτηση των ενδυμάτων των νέων, στις χειρονομίες και στη θέση
των κεφαλιών τους. Ακολουθεί ένας ακόμη τέταρτος νέος, λαξευμένος σε χαμηλότερο
ανάγλυφο από τους άλλους, που σκύβει για να σηκώσει την υδρία του από κάτω.
Πίσω του διακρίνονται τα χέρια και ο διπλός αυλός ενός αυλητή που τους
ακολουθεί, προπομπός της ομάδας των μουσικών. Τα περιγράμματα των προσώπων
αποδίδονται με τρόπο θαυμάσιο, εντάσσοντας το ανάγλυφο στα κορυφαία της
κλασικής τεχνοτροπίας. Το έργο αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία, που είχε την
ευθύνη όλου του διακόσμου του Παρθενώνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται το
κατ’ εξοχήν έργο του Φειδία, ανάμεσα στις τρεις ενότητες του γλυπτού διακόσμου
του Παρθενώνα.
ΛΙΘΟΣ Β VΙΙ
Μετά τους σκαφηφόρους και τους υδριαφόρους
ακολουθούν οι αυλητές και οι κιθαριστές. Στον έβδομο λίθο εικονίζονται οι
τέσσερις αυλητές. Ο λίθος μας είναι γνωστός μόνο από το σχέδιο του Carrey,
εκτός από κάποια θραύσματα που φυλάσσονται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ B VIII: ΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ
Στη συνέχεια του προηγούμενου λίθου
απεικονίζονται τέσσερεις μουσικοί, τυλιγμένοι στα ιμάτιά τους. Δύο από αυτούς
κρατούν κιθάρες. Τη μονοτονία της σύνθεσης διακόπτει ο δεύτερος κιθαριστής που
στέκεται κατενώπιον και στρέφει το πάνω μέρος του σώματος αντίθετα στη φορά της
πομπής.
ΛΙΘΟΣ Β ΙΧ: ΟΙ ΘΑΛΛΟΦΟΡΟΙ
Η επόμενη ομάδα αποτελείται από τους 16
άνδρες ηλικιωμένους, αριστοκρατικής καταγωγής, που ταυτίζονται με τους
θαλλοφόρους, δηλαδή αυτούς που έπαιρναν μέρος στην πομπή κρατώντας στο χέρι
τους ένα κλαδί ελιάς, το θαλλό. Αυτά δεν διακρίνονται πια, επειδή ήταν
ζωγραφιστά και το χρώμα τους έχει σβηστεί. Εδώ εικονίζονται οι πρώτοι 8 και
στον επόμενο λίθο οι υπόλοιποι. Οι θαλλοί ήταν ζωγραφισμένοι. Πρόκειται για
γενειοφόρους σε μια ποικιλία στάσεων και ενδυμασιών. Ο 31ος στέκεται κατενώπιον
και φαίνεται πως συζητά με τους επόμενους δύο. Ο 35ος έχει ριγμένη την άκρη του
ιματίου του στον αριστερό βραχίονα, ενώ με το δεξί κρατά το κλαδί ελιάς. Ο 29ος
με τον 33ο και τον 36ο προχωρούν αφοσιωμένοι προς την κατεύθυνση της πομπής.
ΛΙΘΟΣ Β Χ: ΟΙ ΘΑΛΛΟΦΟΡΟΙ
Εδώ εικονίζεται η δεύτερη οκτάδα των
πρεσβύτερων σε μια ποικιλία στάσεων. Ο δεύτερος προσπαθεί να δέσει στο κεφάλι
του μια ταινία. Ο τέταρτος σε κατενώπιον στάση συζητά με τον επόμενο. Οι δύο
τελευταίοι είναι στραμμένοι προς τα πίσω, παρακολουθώντας τους ιππείς που
ακολουθούν.
ΛΙΘΟΣ Β ΧΙ
Ανάμεσα στην ομάδα των θαλλοφόρων γερόντων
και των ιππέων που ακολουθούν στέκεται ο επόπτης σε μια κίνηση γεμάτη ένταση,
προσπαθώντας να ανακόψει την πορεία των αλόγων και να προστατέψει τους
θαλλοφόρους.
ΛΙΘΟΣ Β ΧΙΙ
Στο λίθο αυτό παρουσιάζεται το πρώτο από
τα άρματα των αποβατών. Ο επόπτης (45), στραμμένος προς το άρμα, και σηκώνοντας
το δεξί του χέρι δείχνει στον ηνίοχο (46) ότι πρέπει να σταματήσει. Πραγματικά,
ο ηνίοχος τραβάει προς τα πίσω με όλη τη δύναμη του κορμιού του τα ηνία. Ο
ιππέας - αποβάτης, φορώντας το κράνος και την ασπίδα έχει κατέβει από το άρμα
και πατάει γερά πάνω σε βράχο. (Βρετανικό Μουσείο)
ΛΙΘΟΣ Β ΧΙΙΙ
Στο σχέδιο του Carrey διακρίνεται, στα
αριστερά, η ασπίδα του αποβάτη του προηγούμενου λίθου. Τα άλογα, που ένα μέρος
τους έχει σωθεί, ανήκουν στο άρμα που εικονιζόταν στον επόμενο λίθο. Η μορφή
στο τέλος του λίθου ανήκει σε επόπτη.
ΛΙΘΟΣ Β ΧΙV
Ο λίθος είναι γνωστός μόνο από το σχέδιο
του Carrey. Εικονίζονται ένας ηνίοχος και ο αποβάτης, που είναι έτοιμος να
πηδήξει από το άρμα του.
ΛΙΘΟΣ Β ΧV
Ο επόπτης, φορώντας ιμάτιο που αφήνει το
δεξιό ώμο γυμνό, στέκει κατενώπιον και έχει γυρίσει το κεφάλι προς τα πίσω
βλέποντας τον ηνίοχο, του οποίου διακρίνεται το χέρι, και τον αποβάτη, του
οποίου διακρίνεται το αριστερό πόδι τη στιγμή που είναι έτοιμος να πηδήξει από
το άρμα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β XVI
Στη δεξιά άκρη του λίθου διακρίνεται ο
ηνίοχος και η ρόδα του άρματος. Στο μέσο του λίθου κυριαρχούν τα δύο, από τα
τέσσερα, άλογα του άρματος σε κίνηση. Μεταξύ των αλόγων και του ηνίοχου
διακρίνεται ο κορμός του τελετάρχη. Τα θραύσματα που έχουν βρεθεί φυλάσσονται
στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ Β XVII
Στην αριστερή άκρη εικονίζεται ένας
αποβάτης τη στιγμή που πηδά στο άρμα που το οδηγεί ένας βραχύσωμος ηνίοχος. Ο
αποβάτης φορά χιτώνα εξωμίδα και κράνος και έχει τη στρογγυλή ασπίδα κρεμασμένη
στην πλάτη. Ανάμεσα σε αυτόν και το επόμενο άρμα φαίνεται ένας τελετάρχης που
στηρίζεται στο έδαφος με ανοιχτά πόδια. Με το δεξί του χέρι πιάνει το κάγκελο
του δίφρου και είναι έτοιμος να πηδήξει από το άρμα. Ακολουθούν τρία άλογα του
επόμενου άρματος. Το ιμάτιό του καλύπτει μερικά τα άλογα που ακολουθούν
καλπάζοντας και από το σώμα του, μόνο την πλάτη, το αριστερό του χέρι και το
δεξί του πόδι.
ΛΙΘΟΣ Β ΧΙΧ
Ο επόπτης βρίσκεται πίσω από τα άλογα και
προσπαθεί να συγκρατήσει το ιμάτιο που έχει γλιστρήσει από τους ώμους του. Στα
μισά του λίθου τελειώνει και το σχέδιο του Carrey για τη βόρεια ζωφόρο (Μουσείο
της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΙ
Το μικρό αυτό θραύσμα του λίθου είναι
ιδιαίτερα ενδιαφέρον, γιατί ο αποβάτης εικονίζεται κρατώντας την ασπίδα και
φορώντας μακρύ χιτώνα που φτάνει ως τα πέλματα των ποδιών του (ποδήρης
χιτώνας). Είναι ο μοναδικός αποβάτης με τέτοιο χιτώνα και αυτό ώθησε τους
μελετητές να θεωρήσουν πως είναι ο Ερεχθέας, μυθικός ιδρυτής του αποβατικού
αγώνα. Πίσω από την αποβάτη διακρίνονται τα χέρια του ηνίοχου. Κάτω δεξιά
εικονίζονται πόδια αλόγου (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΙΙΙ
Ο ηνίοχος κρατά γερά τα χαλινάρια με τα
δυο του χέρια και ο αποβάτης φορώντας κράνος και εξωμίδα, και έχοντας την
ασπίδα κρεμασμένη στην πλάτη μόλις έχει πατήσει το πόδι του στο άρμα. Ο επόπτης
και σε κατενώπιον στάση συγκρατεί με το αριστερό του χέρι το ιμάτιο που έχει
γλιστρήσει τονίζοντας με τον καλύτερο τρόπο την ένταση της σκηνής. Κοιτά προς
τα πίσω και σηκώνοντας το δεξί χέρι κάνει κάποιο σήμα στους επόμενους (Μουσείο
της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ ΧΧΙV
Ο επόπτης στραμμένος προς τα πίσω
παρακολουθεί τον ηνίοχο, που κρατά στα χέρια του τα ηνία, και τον αποβάτη που
μόλις έχει ανεβεί στο άρμα, όπως φαίνεται από το χέρι του με το οποίο πιάνει το
άρμα (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧVΙ
Εικονίζονται τα άλογα του άρματος που
εικονίζεται στον επόμενο λίθο (Βρετανικό Μουσείο, Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧVΙΙ
Μόλις εικονίζεται ο ηνίοχος. Ο αποβάτης
φορώντας κράνος, θώρακα και κοντό χιτώνα. Κρατά στο αριστερό χέρι του την
ασπίδα και πηδά στο άρμα του. Δεξιότερα, ο ιπποκόμος κρατά τα άλογα του
επόμενου άρματος (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧVΙΙΙ
Ο ηνίοχος με τον ποδήρη χιτώνα κρατά τα
χαλινάρια και κοιτά προς τον αποβάτη του οποίου φαίνεται το χέρι πάνω στο
κάγκελο του άρματος καθώς και το πόδι του (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β XXΙX
Αριστερά, γυμνός ιππέας που κρατά τα ηνία
του αλόγου του στο δεξί του χέρι και στρέφει το κεφάλι προς τον πίσω. Με
γυρισμένη την πλάτη του σ’ αυτόν, στέκεται ένας τελετάρχης, ο οποίος γνέφει
στους ιππείς που ακολουθούν. Οι μορφές είναι πλασμένες με ιδιαίτερη ευαισθησία
και οι κινήσεις τους είναι γεμάτες χάρη.
Σημειώστε ότι αυτός ο λίθος είναι ο μοναδικός
που φωτογραφήθηκε από τον Αμερικανό φωτογράφο William James Stillman’s
(1828-1901) και συμπεριλήφθηκε στη συλλογή φωτογραφιών του «The Acropolis of Athens» («Η
Ακρόπολις των Αθηνών»). Το
γλυπτό φωτογραφήθηκε το 1869, το άλμπουμ εκδόθηκε το 1870 και θεωρείται ορόσημο
της εξέλιξης της φωτογράφισης αρχαίων μνημείων.
ΛΙΘΟΣ Β XXX
Ο λίθος έχει χαθεί, αλλά μας είναι γνωστός
από το σχέδιο του J. Stuart. Ο πρώτος ιππέας είναι κρυμμένος από το άλογο του
επόμενου ιππέα, προς τον οποίο είναι στραμμένος. Ο δεύτερος ιππέας φοράει
χιτώνα, χλαμύδα και εμβάδες. Ο επόμενος ιππέας που εικονίζεται ολόκληρος (και
γι’ αυτό θεωρείται οδηγός της ομάδας) φορά χιτώνα με κοντά μανίκια.
ΛΙΘΟΣ Β XXXΙ
Ιππείς σε άλογα που καλπάζουν. Από τον
πρώτο ιππέα διακρίνεται το αριστερό του πόδι, ένα μέρος του ενδύματός καθώς και
ένα μέρος από το άλογο. Ο δεύτερος ιππέας διακρίνεται σχεδόν ολόκληρος και γι’
αυτό θεωρείται οδηγός της ομάδας. Φοράει κοντό χιτώνα, κράνος και σανδάλια. Από
τον επόμενο ιππέα έχουν σωθεί τα χέρια, που κρατούν τα χαλινάρια, ένα τμήμα του
σώματος και από το άλογό του ο λαιμός με το κεφάλι. Ο γρήγορος ρυθμός των
αλόγων έρχεται σε αντίθεση με τα χαλαρά σώματα των ιππέων και τα ήρεμα και
σοβαρά πρόσωπά τους (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΧΙΙΙ
Άλλη μια τριάδα ιππέων εικονίζεται σ'
αυτόν το λίθο. Από τον πρώτο σώζεται ένα μέρος του χιτώνα. Ο δεύτερος, του
οποίου έχει χαθεί το πάνω μέρος του σώματος, φοράει κοντό χιτώνα και θώρακα. Ο
τρίτος φοράει επίσης κοντό χιτώνα που είναι διπλά ζωσμένος και τη μέση του
σφίγγει μια πλατιά ζώνη (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΧΙV
Ο πρώτος ιππέας, οδηγός της ομάδας,
φορώντας μόνο τη χλαμύδα που πέφτει πίσω από την πλάτη του, και της οποίας
τυλίγεται η μια της άκρη στο δεξιό του πήχη, στρέφεται προς τα πίσω, για να
κοιτάξει τους επόμενους ιππείς. Ακριβώς πίσω του βρίσκεται ο επόπτης, που
σηκώνει το δεξιό χέρι του κάνοντας κάποιο σήμα. Ακολουθεί άλλος ιππέας, του
οποίου φαίνεται το χέρι κοντά στο λαιμό του αλόγου να κρατά τα ηνία. Τέλος
διακρίνεται το αριστερό πόδι του επόμενου ιππέα (Μουσείο της Ακρόπολης).
Πρόκειται για αριστουργηματικό λίθο. Ο επόπτης επικαλύπτεται από τον δεύτερο
ιππέα κι αυτός από τον επόμενο ιππέα. Όλα αυτά σε συνολικό πάχος λάξευσης μόλις
6 εκ. !
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΧV
Οι δυο ιππείς, που εικονίζονταν σ’ αυτόν
το λίθο, έχουν χαθεί. Από τον πρώτο ιππέα διακρίνεται ένα μικρό τμήμα του
ενδύματος, ενώ καλύτερη τύχη είχε ο επόμενος ιππέας (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Β XXXVI: ΙΠΠΕΙΣ
Ο λίθος αυτός προέρχεται από το πιο
εντυπωσιακό τμήμα του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα. Τέσσερις ιππείς
εικονίζονται σ' αυτόν το λίθο με τα άλογα να καλπάζουν κατά μήκος της βόρειας
πλευράς του ναού κατευθυνόμενοι προς την ανατολική. Προηγείται ένα ζεύγος
ιππέων και ακολουθούν άλλοι δύο. Ο πρώτος, φορώντας κοντό χιτώνα, είναι
στραμμένος εμπρός, όπως και ο δεύτερος. Ο τρίτος, που κυριαρχεί στο λίθο και
γι’ αυτό θεωρείται οδηγός της ομάδας, αποδίδεται ολόκληρος, με κοντό χιτώνα
ζωσμένο στη μέση, καθισμένος χωρίς σέλα πάνω στο ανασηκωμένο άλογό του, ενώ
στρέφει το σπασμένο, δυστυχώς κεφάλι του προς το σύντροφό του, που ακολουθεί. Ο
τελευταίος φοράει χειριδωτό χιτώνα και φέρνει το χέρι στο κεφάλι του,
προσπαθώντας με το δεξί του χέρι να στερεώσει την ταινία στο κεφάλι του. Ο
δεύτερος ιππέας εικονίζεται σε τρίτο επίπεδο και επικαλύπτεται από τον πρώτο και
δεύτερο ιππέα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον τελευταίο ιππέα, που επικαλύπτεται
από τα πόδια του άλογου του ιππέα που εικονίζεται στον επόμενο λίθο και από τον
τρίτο ιππέα. Η σύνθεση ξεχωρίζει για τη θαυμάσια απόδοση των ιππέων και των
ποδιών των αλόγων, που κινούνται σε διαφορετικά επίπεδα του ανάγλυφου, αλλά και
για την εξαίρετη απόδοση του στιγμιότυπου, με τις αυθόρμητες κινήσεις των
ιππέων. Το έργο αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία, που είχε την ευθύνη για όλο το
γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα (Μουσείο της Ακρόπολης).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΧVΙΙ
Άλλη μια τριάδα ιππέων εικονίζεται εδώ με διαδοχική επικάλυψη. Ο πρώτος φοράει κοντό χιτώνα, χλαμύδα και σανδάλια, ο δεύτερος χιτώνα και σανδάλια, ενώ από τον τρίτο, που είναι ο οδηγός της ομάδας, διακρίνεται το χέρι του που κρατά τα ηνία (μέρος της χλαμύδας του εικονίζεται στον επόμενο λίθο) (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΧVΙΙΙ
Στο αριστερό μέρος της εικόνας διακρίνεται
ο προηγούμενος λίθος με τα χέρια του τρίτου ιππέα, του οποίου η χλαμύδα
εικονίζεται μπροστά από το κεφάλι του αλόγου του πρώτου ιππέα. Ο πρώτος ιππέας,
φορώντας διπλοζωσμένο χιτώνα με κοντά μανίκια και εμβάδες, κρατά γερά τα ηνία
του αλόγου. Από το δεύτερο διακρίνεται το κεφάλι, ενώ ο τρίτος φορώντας μόνο
χλαμύδα που πέφτει στην πλάτη του γυρνά το κορμί του προς τα πίσω. Τέλος
διακρίνονται τα πόδια του επόμενου ιππέα που το σώμα του ολοκληρώνεται στον
επόμενο λίθο (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧΧΧΙΧ
Από τον πρώτο ιππέα σώζεται στο λίθο αυτό
ένα μικρό μέρος του σώματος. Ο καλύτερα διατηρημένος είναι ο επόμενος ιππέας,
που φοράει κοντό χιτώνα, διπλοζωσμένο και σανδάλια. Ο τρίτος ιππέας, οδηγός της
ομάδας, είναι ντυμένος με κοντό χιτώνα, χλαμύδα και εμβάδες (Βρετανικό
Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧL
Από τον πρώτο ιππέα λείπει ο κορμός,
διακρίνονται όμως τα χέρια του που κρατούν τα ηνία. Ο δεύτερος ιππέας, με τη
θρακική αλωπεκή στο κεφάλι, φοράει χιτώνα χωρίς μανίκια και εμβάδες. Ο τρίτος
ιππέας είναι ντυμένος όπως και ο προηγούμενος, χωρίς όμως την αλωπεκή. Στη
δεξιά άκρη του λίθου διακρίνεται το μισό σώμα του επόμενου ιππέα (Βρετανικό
Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLΙ
Με αλωπεκή στο κεφάλι χιτώνα, χλαμύδα και
εμβάδες είναι ντυμένος ο πρώτος ιππέας. Ακολουθεί ο δεύτερος ιππέας, οδηγός της
ομάδας, σε μια αρκετά γνωστή στάση, φορώντας χλαμύδα που πέφτει πίσω από την
πλάτη του και η άκρη της είναι τυλιγμένη στον πήχη του δεξιού χεριού. Το κεφάλι
του είναι στραμμένο προς τα πίσω κοιτάζοντας τους άλλους ιππείς ή τον επόπτη
που βρίσκεται στο λίθο XLIII. Ο τρίτος ιππέας καλύπτεται από το άλογο του ιππέα
του επόμενου λίθου (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLΙΙ
Με χιτώνα και χλαμύδα καλπάζει ο δεύτερος
ιππέας, όπως και ο τρίτος, ενώ το άλογό του βρίσκεται στον αέρα (Βρετανικό
Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLΙΙΙ
Με κράνος κοντό χιτώνα, θώρακα και εμβάδες
καλπάζει ο πρώτος ιππέας πάνω σ’ ένα άλογο που στηρίζεται στα πισινά του πόδια.
Ο μεσαίος ιππέας, με αλωπεκή στο κεφάλι χιτώνα και χλαμύδα, κοιτάει μπροστά.
Ακολουθεί ο τρίτος ιππέας που είναι και ο οδηγός της ομάδας. Με σηκωμένο το
δεξί του χέρι κάνει σήμα στους επόμενους ιππείς. Ο χιτώνας του έχει γλιστρήσει
στον πήχη του αριστερού του χεριού. Το άλογό του βρίσκεται στον αέρα (Βρετανικό
Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLΙV
Από τους τέσσερις ιππείς αυτού του λίθου
σώζονται τα κεφάλια μόνο των δύο μεσαίων. Του πρώτου και του τελευταίου έχουν
χαθεί. Με αλωπεκή στο κεφάλι κοντό χιτώνα και μπότες εικονίζεται ο δεύτερος
ιππέας, ενώ ο τρίτος το σγουρόμαλλο κεφάλι του στολίζει ταινία και φορά χιτώνα
με μανίκια και εμβάδες (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLV
Δύο ιππείς καλπάζουν με τα άλογά τους
δίπλα-δίπλα. Ο δεύτερος στρέφεται προς τα πίσω και φοράει χιτώνα και εμβάδες. Ο
επόμενος ιππέας, οδηγός της ομάδας, έχει σηκωμένο το δεξί του χέρι και
προσπαθεί να στερεώσει στο κεφάλι του την ταινία. Φοράει χιτώνα, χλαμύδα και
εμβάδες. Από τον τέταρτο ιππέα φαίνεται το πόδι του (Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLVΙ
Άλλη μια τετράδα ιππέων εικονίζεται και σ'
αυτό το λίθο. Ο πρώτος ιππέας, που το πόδι του εικονίζεται στον προηγούμενο
λίθο, φορά χιτώνα, χλαμύδα και εμβάδες. Ο επόμενος ιππέας καλπάζει με τα ίδια
ρούχα και στην ίδια στάση με τον προηγούμενο. Ο τρίτος ιππέας επικαλύπτεται από
τον τελευταίο του λίθου και διακρίνεται μόνο το κεφάλι του. Τέλος, ο τελευταίος
ιππέας, φορώντας κοντό χιτώνα, χλαμύδα και πέτασο, που είναι ριγμένος στη ράχη,
κοιτάζει προς τα πίσω. Με το δεξί του χέρι χαϊδεύει τη χαίτη του αλόγου του
(Βρετανικό Μουσείο).
ΛΙΘΟΣ Β ΧLVΙΙ
Από τον πρώτο ιππέα έχει σωθεί το κεφάλι
του και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης και δε φαίνεται στην εικόνα. Οι
επόμενοι ιππείς είναι στο έδαφος σε σκηνές προετοιμασίας. Ο γυμνός ιππέας, με
το αριστερό χέρι στο κεφάλι, προσπαθεί να διορθώσει την ταινία. Το δεξί του
χέρι κρατά τα ηνία του αλόγου. Στέκεται κατενώπιον, φορώντας μόνο χλαμύδα. Ο
επόμενος ιππέας είναι κρυμμένος πίσω από το άλογο. Ακολουθεί ο τελευταίος
ιππέας, οδηγός της ομάδας, που προσπαθεί να διορθώσει τις πτυχές του χιτώνα
του. Τον βοηθά ο υπηρέτης, που είναι και η τελευταία μορφή της βόρειας ζωφόρου.
Στον ώμο του έχει ριγμένο το ιμάτιο του κυρίου του. Η σύνθεση του λίθου
αποτελεί το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη δυτική και στη βόρεια ζωφόρο (Βρετανικό
Μουσείο).
Πηγές
Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών
Ελληνική Βικιπαίδεια
Ελληνικός Πολιτισμός
Μουσείο Ακρόπολης
Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης
Υπουργείο Πολιτισμού
Windmills Travel & Tourism
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου