Στις
μέρες μας πολλά έχουν αλλάξει, τόσο στις πόλεις, όσο και στην ύπαιθρο. Ωστόσο,
σε πείσμα των καιρών και της τεχνολογικής προόδου, κάποιοι στα χωριά της Κύπρου
προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανά τα ήθη και έθιμα και γενικότερα την παράδοση
του Δωδεκαημέρου, που ορίζεται χρονικά από την παραμονή των Χριστουγέννων και
λήγει ανήμερα των Φώτων.
Οι γυναίκες στα χωριά
και σε ορισμένες πόλεις αρχίζουν τις προετοιμασίες με το καθάρισμα του σπιτιού.
Καιρό πριν στολίζουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο και όλο το σπίτι για να μπουν
πιο εύκολα στο πνεύμα των εορτών. Τα παιδιά λένε τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι.
Σήμερα, η πλειονότητά τους καταφεύγει στα ζαχαροπλαστεία για να προμηθευτεί
γλυκά, όπως κουραμπιέδες, μελομακάρονα, το «Christmas cake» και τα
σταυροκούλουρα. Η παράδοση λέει ότι κάθε νοικοκυρά πρέπει να φτιάξεις μόνη τα
γλυκά για να μυρίσει το σπίτι Χριστούγεννα.
Την παραμονή της γιορτής
οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τη γέμιση της γαλοπούλας. Την επόμενη μέρα μετά τη
Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων, σε οικογενειακή ατμόσφαιρα, γύρω από το
τραπέζι απολαμβάνουν όλοι μαζί το ζεστό τραχανά ή τη σούπα αυγολέμονο με
κοτόπουλο. Και μέχρι το μεσημέρι η σούβλα χοιρινό και αρνί θα ’ναι έτοιμη, μαζί
με πολλά άλλα παραδοσιακά φαγητά.
Όλοι περιμένουν τα
Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά για να πάρουν δώρα και να συναντηθούν με
αγαπημένα τους πρόσωπα, ανταλλάσσοντας ευχές. Ακόμη και σήμερα στις πόλεις,
οικογένειες με μικρά παιδιά ετοιμάζουν το δείπνο του Άγιου Βασίλη και τον
περιμένουν την Πρωτοχρονιά να έρθει και να τους επισκεφτεί, βάζοντας τα δώρα
κάτω από το δέντρο και αφήνοντας πίσω του ψίχουλα από τα κουλουράκια. Την
παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές παρασκευάζουν τη βασιλόπιτα και βάζουν
μέσα νόμισμα για τον τυχερό της χρονιάς.
Την παραμονή των Φώτων
οι νοικοκυρές φτιάχνουν «ξεροτίανα» λουκάνικα και λουκουμάδες. Σύμφωνα με το
έθιμο ρίχνουν τα «ξεροτίανα» πάνω στη στέγη του σπιτιού για να φύγουν οι
καλικάντζαροι, τα πνεύματα που κυκλοφορούν τις νύχτες για να κλέψουν,
φωνάζοντας «τιτσίν τιτσίν λουκάνικο μασσαίρι μαυρομάνικο να φάτε τζιαι να
φύετε». Τα λουκάνικα – καπνιστά, παραγεμισμένα με φρέσκο ψιλοκομμένο κρασάτο
χοιρινό ή με μοσχάρι (παστουρμάς), πικάντικα με την προσθήκη μπαχαρικών και
μυριστικών, όπως πιπέρι, κόλιαντρο, σπόρους από σχίνο, λεπτά ή παχουλά, ζουμερά
ή στεγνά – είναι αναμφισβήτητα η πρωταγωνιστική λιχουδιά του εορταστικού
Δωδεκαημέρου.
Κατά την ημέρα των Φώτων
διατηρείται το έθιμο της «πουλουστρίνας». Tα παιδιά ζητούν από τους δικούς τους
λεφτά για να τους ευχηθούν, λέγοντάς τους «Καλημέρα και τα Φώτα και την
πουλουστρίνα πρώτα».
Ανήμερα των Θεοφανίων
(Φώτων) στο τέλος της Θείας Λειτουργίας τελείται ο Μέγας Αγιασμός και στη
συνέχεια στις παράλιες πόλεις γίνεται ο καθαγιασμός των υδάτων με τη ρίψη του
Τιμίου Σταυρού στη θάλασσα ή στα ποτάμια και τις λίμνες. Πολλοί νέοι βουτάνε
στα κρύα νερά για να βρουν τον Σταυρό και να λάβουν ξεχωριστή ευλογία. Αξέχαστα
θα μείνουν τα Θεοφάνια του 1974 στην κατεχόμενη σήμερα Αμμόχωστο, όπου της
Θείας Λειτουργίας και του Αγιασμού προέστη ο τότε πρόεδρος της Κύπρου,
αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’.
Η
σφαγή του οικόσιτου χοίρου
Τις μέρες αυτές, σχεδόν
σε όλα τα χωριά της Κύπρου, κάθε νοικοκύρης έσφαζε το χοίρο της αυλής. Ο χοίρος
ήταν σπιτίσιος, καλοταϊσμένος με αλεσμένο κριθάρι ανακατεμένο με ορρό γάλακτος
(ό,τι έμενε από την τυροκόμηση), φρούτα, τραγανά βαλανίδια αν υπήρχαν στην
περιοχή, τις φλούδες της πατάτας και τα αποφάγια, τα υπόλοιπα δηλαδή του
οικογενειακού φαγητού.
Το μοσχαναθρεμμένο
χοιρίδιο τις παραμονές των Χριστουγέννων ήταν ροδαλό, ελαφρά υπέρβαρο, μέχρι
και 150 κιλά, αλλά με νοστιμότατο κρέας που δεν έχει τίποτε να κάνει με το
κρέας που σήμερα ονομάζουμε χοιρινό. Η σφαγή του χοίρου είναι συνήθεια που
ανάγεται στα αρχαία χρόνια και στις ιερές τελετές των αρχαίων μας προγόνων. Στη
νεοελληνική παράδοση η σφαγή του χοίρου συμβολίζει τον εξαγνισμό του σπιτιού
και της οικογένειας από το κακό, σύμφωνα με την ερευνήτρια Φλωρεντία
Κυθραιώτου.
Ολόκληρο το ζώο
αξιοποιούνταν στο έπακρο, τίποτε δεν πεταγόταν. Από το κεφάλι φτιαχνόταν η
ζαλατίνα, απ’ το κρέας τα παστά, τα κουμνιαστά, τα λουκάνικα, οι λούντζες και
τα χοιρομέρια. Το λίπος όπου ήταν παχύ, κοβόταν, αλατιζόταν, πασπαλιζόταν με
βότανα ή μπαχαρικά και γινόταν παστό. Με το λαρδί του χοίρου μαγείρευαν πολλά
απλά και ταπεινά φαγητά της καθημερινότητας και τα έκαναν νοστιμότερα. Όπως το
πιλάφι – πουργούρι που έτρωγαν στο θέρος οι θεριστάδες, που μαγειρευόταν με
λαρδί και εθεωρείτο νοστιμότατο έδεσμα. Ή ακόμα έφτιαχναν τις τιτσιρίδες, που
ήταν μικρά κομμάτια λίπους καβουρδισμένα, κάτι σαν το ποπ κορν της εποχής. Ο
οικόσιτος αυτός χοίρος μαζί με το αρνί της Λαμπρής, ή τα πουλερικά της αυλής,
αν υπήρχαν, ήταν όλο κι όλο το κρέας της χρονιάς.
Βασιλόπιτα
H σημερινή βασιλόπιτα
συνδέεται άμεσα με τον Άγιο, που η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά κατά την πρώτη μέρα
του χρόνου: τον ασκητικό Άγιο Βασίλειο, επίσκοπο Καισαρείας. Το μοίρασμα της
πίτας γίνεται για το καλό της χρονιάς και την καλή τύχη του σπιτιού.
Στην Κύπρο, μαζί με τις
«γεννόπιττες», τα εορταστικά δηλαδή ψωμιά των Χριστουγέννων, που με τόση τέχνη
έφτιαχναν οι νοικοκυρές και είχαν ως κεντρικό σύμβολο το σταυρό, ζύμωναν από το
ίδιο ζυμάρι τη μεγάλη πίτα για την Πρωτοχρονιά. Η πίτα αυτή ήταν γνωστή στα
χωριά ως βασιλόπιτα, «Βασίλης» ή «Άη Βασίλης» και σε μερικά χωριά της Πάφου
«βασιλόπουλλα». Στην πίτα έμπαινε πάντοτε και το νόμισμα, που θα αναδείκνυε τον
τυχερό της χρονιάς. Στα πιο πολλά χωριά συνήθιζαν να κάνουν ένα ανθρωπάκι από
ζυμάρι, ομοίωμα του Αγίου Βασιλείου, που το τοποθετούσαν πάνω ή δίπλα στην
πίτα. Συνήθως, τα «βασιλούθκια» τα έδιναν στα παιδιά την πρώτη μέρα του χρόνου.
Η περίοδος του
Δωδεκαημέρου είναι ιδιαίτερα πλούσια σε έθιμα και παραδόσεις που σχετίζονται με
το ψωμί.
Τα ψωμιά του Δωδεκαημέρου
στην Πάφο είναι οι «γεννόπουλλες ή γεννόπιτες, οι βασιλόπουλλες ή βασιλόπιτες»,
και τα κουλούρια με διάφορα σχήματα και ονομασίες, όλα τυλιγμένα σε σησάμι —γι’
αυτό και ονομάζονται σησαμωτά. Τα διάφορα αυτά είδη εορταστικών άρτων έχουν ως
βασικό στοιχείο το ότι φέρουν το σημείο του σταυρού, σε διάφορα μεγέθη και
μορφές, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις διακοσμούνται και με μοτίβα από τη φύση και
την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Τα κουλούρια που φέρουν τα σχήμα του σταυρού
και φτιάχνονταν και το Πάσχα ονομάζονται και σταυροκούλουρα.
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου