Σχέδια Ολλανδών και Φλαμανδών ζωγράφων από τις συλλογές του Μουσείου V&A

Σε μεγάλη έκθεση στη Γαλικία

Η κρατούσα άποψη είναι πως το σχέδιο αποτελεί τον προθάλαμο για τη δημιουργία ενός ζωγραφικού αριστουργήματος. Το βέβαιο είναι πως αποτελεί την πιο προσωπική και αυθεντική μορφή έκφρασης του δημιουργού και αυτό έρχεται να το επιβεβαιώσει όλη η ιστορία της Τέχνης.

Για παράδειγμα, ο Ρέμπραντ πάντοτε είχε κοντά του τα μολύβια και τα μελάνια του για να αποτυπώσει άμεσα σε εικόνα όλες εκείνες τις ιδέες που γεννούσε στο μυαλό του η αστείρευτη έμπνευσή του. Όπως, επίσης, και στα εμφανώς αυτοσχέδια σκαριφήματά του οργάνωνε τις μελλοντικές, μεγαλόπνοες και περίπλοκες δημιουργίες του.

Όμως στις περισσότερες περιπτώσεις το ίδιο το σχέδιο αποτελεί τον τελικό σκοπό, το εντελές έργο και όχι την ενδιάμεση σπουδή. Η αποκλειστική ενασχόληση με το σχέδιο του μεγάλου αυτού «δασκάλου» της ζωγραφικής είναι κοινό στοιχείο με πλήθος καλλιτεχνών που έλαμψαν στον λεγόμενο «χρυσό αιώνα» της ολλανδικής ζωγραφικής, όπως περίτρανα το αποδεικνύει η έκθεση «Μεγάλες Γραμμές: σχέδια Ολλανδών και Φλαμανδών από το Μουσείο Βικτόρια και Άλμπερτ», που θα φιλοξενηθεί από την 1η Μαρτίου έως τις 23 Ιουνίου στο Ίδρυμα Μπαριέ της Α Κορούνια στη Γαλικία (Ισπανία), με αφορμή την 350η επέτειο από τον θάνατο του Ρέμπραντ και των 450 χρόνων από εκείνον του Πίτερ Μπρίγκελ του Πρεσβυτέρου.

Ρούμπενς, «Μελέτη καθισμένης γυναίκας», περ. 1606. Φωτ.: © Victoria and Albert Museum

Η πρώην επιμελήτρια του Μουσείου Βικτόρια και Άλμπερτ (V&A) Λουίζ Κούλινγκ τονίζει πως η ενδελεχής μελέτη και γνώση των σχεδίων της περιόδου εκείνης ήταν έως πρόσφατα αποκλειστικό προνόμιο του ακαδημαϊκού χώρου. Όμως αυτή η σχετική έλλειψη των μελετών διακόπηκε με την έκδοση, το 2014, ενός πλήρους καταλόγου στον οποίο συνεργάστηκαν δύο διεθνείς ειδήμονες στον τομέα αυτό, η Τζέιν Σόαφ Τέρνερ και ο Κρίστοφερ Ουάιτ. Οι δύο ειδικοί αφιέρωσαν μία ολόκληρη δεκαετία στην ανάλυση των σχεδίων που βρίσκονται στη συλλογή του V&A, η οποία είναι μία από τις πλουσιότερες στον κόσμο με 700 έργα.

Η έκθεση στην πρωτεύουσα της Γαλικίας φιλοξενεί έργα από 90 δημιουργούς της εποχής, από παγκόσμια αναγνωρισμένους «μαέστρους» όπως οι Ρέμπραντ Φαν Ριν, Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, Άντονι Φαν Ντικ, Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος, έως λιγότερο γνωστών όπως οι Χανς Μπολ, Μάτις Κοκ, Γιαν Σβαρτ φαν Γκρόνιγκεν, Λάμπερτ Λόμπαρντ και Πίτερ Κέκε φαν Ελστ.

Στη μεγάλη αίθουσα του εκθεσιακού χώρου, τα σχέδια πλαισιώνουν τοποθετημένα σε χρονολογική σειρά τα έργα των μεγάλων δημιουργών, του Ρέμπραντ και του Ρούμπενς. Για να παρακολουθήσει ο θεατής τα έργα, μεγάλες επιγραφές εξηγούν τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που περιέβαλαν κι επηρέασαν τη δουλειά των δημιουργών τους. Ιδιαίτερα, υπογραμμίζεται πώς τον 17ο αιώνα η οικονομία της περιοχής αναπτύσσεται και μαζί της αναδύεται μία νέα εθνική ταυτότητα με την ανεξαρτησία της Δημοκρατίας των Κάτω Χωρών στον Βορρά. Ταυτόχρονα, στην ελεγχόμενη από την Ισπανία περιοχή γνωστή ως Φλάνδρα, ανθεί η τέχνη και η κουλτούρα, με πρωτεργάτη τον Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, καθιστώντας την Αμβέρσα ένα από τα κυριότερα ευρωπαϊκά δημιουργικά κέντρα. Στον καθολικό νότο, η θρησκευτική θεματολογία εξακολουθεί να κυριαρχεί, ενώ στον προτεσταντικό βορρά στον καμβά πρωταγωνιστές είναι τα τοπία, οι σκηνές από καταστήματα και την αγορά και από τη νέα τυπολογία, το «γένος» των σκηνών από την καθημερινή ζωή. Με την αποδημία των προτεσταντών καλλιτεχνών προς τον ελεύθερο βορρά, οι πόλεις της περιοχής (Άμστερνταμ, Χάρλεμ, Ουτρέχτη) μετατρέπονται σε κέντρα πληθωρικής καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ρέμπραντ, «Μελέτη του ηθοποιού Βίλεν Ράιτερ ως χωρικού», περ. 1634. Φωτ.: © Victoria and Albert Museum.

Διαρθρωμένη σε πέντε ενότητες, η έκθεση αναδεικνύει τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στους καλλιτέχνες στην απόδοση τοπίων, προσωπογραφιών, μελετών βοτανικής ή σχεδίων για βιτρό. Η αυστηρή διαδοχή των εκτεθειμένων σχεδίων, διαφορετικών σε μέγεθος, τεχνική και τελάρο, διακόπτεται από μία λεπτομερειακή ανάλυση των έργων του Ρέμπραντ και του Ρούμπενς.

Για τη μελέτη του Ρέμπραντ, η επιμελήτρια επέλεξε ως κεντρικό θέμα το σχέδιο «Μελέτη του ηθοποιού Βίλεν Ράιτερ ως χωρικού» (1634 περίπου). Στην επιγραφή περιγράφεται πώς ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε διάφορες παραλλαγές του προσώπου του ηθοποιού και πώς στη συγκεκριμένη ενσωμάτωσε το κοστούμι του χωρικού. Ο Ρέμπραντ χρησιμοποίησε και τα δάκτυλά του για να τροποποιήσει τις φωτοσκιάσεις και τις γραμμές του σχεδίου, ώστε να επιτύχει την καλύτερη αντίθεση στους όγκους του, ενώ πέρασε και με καφετιά μελάνι το χαρτί για να τονίσει την αντίθεση με τη μαύρη μελάνη που χρησιμοποίησε για να ιχνογραφήσει τη σιλουέτα του ηθοποιού.

Το δεύτερο σημαντικό σχέδιο στην έκθεση είναι η «Μελέτη καθισμένης γυναίκας» (1606) του Ρούμπενς. Η λεπτεπίλεπτη μορφή της νεαρής γυναίκας, που αναπαριστά την Παρθένο Μαρία, επελέγη επίσης και για την αφίσα της έκθεσης που κανείς μπορεί να δει κολλημένη στους τοίχους του κέντρου της Α Κορούνια. Είναι ένα σχέδιο σε κόκκινη και μαύρη μελάνη που ο Ρούμπενς φιλοτέχνησε κατά την περίοδο της μαθητείας του στην Ιταλία. Πρόκειται για προκαταρκτική μελέτη για το έργο του «Η περιτομή του Χριστού» που βρίσκεται σε εκκλησία της Γένοβας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Γιώργης-Βύρων Δάβος με πληροφορίες από «Εl Pais»).

https://www.archaiologia.gr/blog/2019/02/27/%CF%83%CF%87%CE%AD%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CE%BF%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%8E%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%86%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%8E%CE%BD-%CE%B6%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86/