Δεν υπάρχει μέλλον χωρίς παρελθόν

Του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

ζωγράφου

Όσο θα συνεχίζουμε ως λαός να δημιουργούμε πολιτισμό και να παράγουμε έργα, τόσο θα φέρνουμε το πολιτισμικό μας παρελθόν σε στενή συνάφεια με το μέλλον, αποδεικνύοντας την αντιφατικότητα που χαρακτηρίζει την εξέλιξη του πολιτιστικού γίγνεσθαι μέσα στο χρόνο. Διότι απλά, δεν είναι δυνατό σε μια κοινωνία να δημιουργεί πολιτισμό, όταν θα έχει απορρίψει τις συλλογικές μνήμες από όσα στοιχειοθετούν την πολιτιστική της διαδρομή, από το απώτερο παρελθόν μέχρι το σύγχρονο παρόν της, ή όταν αγνοεί την ιστορία του πολιτισμού της. Και ιστορία είναι η χωρο-χρονική συνέχεια γεγονότων και φαινομένων, που συνδέουν άρρηκτα την νοηματική και κατ΄ επέκταση ερμηνευτική σχέση του παρελθόντος με το μέλλον, πάνω στη γραμμή της  ίδιας εξελικτικής τους πορείας.

Αν ακούγεται αδιανόητο το να υποστηρίζει κάποιος το αυτοφυές οποιασδήποτε πολιτισμικής παρουσίας μέσα στο χωρο-χρόνο, άλλο τόσο παράλογο είναι, το να θεωρεί, ότι μπορεί ένα φυσικό πρόσωπο να υπάρξει δίχως γονείς και γενεαλογικό δέντρο και με ό,τι αυτοί του κληροδότησαν ως φυσικά, ψυχικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Η ιστορική συνέχεια είναι πάνω από όλα μια φυσική διαδικασία, που όμως επιδέχεται πλείστες όσες ερμηνείες. Αν η ιστορία μπορεί να μας διδάσκει, ώστε να προνοούμε και να προλαμβάνουμε στο μέλλον λάθη και αμέλειες του παρελθόντος, αυτό οφείλεται στην αναμφισβήτητη συλλογική μας γνώση για τη σχέση φυσικού αιτίου και ιστορικού γεγονότος και ακόμη από την διαπίστωση ότι, η ιστορία συχνά επαναλαμβάνεται, επειδή ακριβώς η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων γύρω μας ακολουθεί πάντα τούς ίδιους μυστικούς και σταθερούς νόμους. Η κατανόηση αυτής της σταθεράς είναι το ζητούμενο της συστηματικής έρευνας και της παρατήρησης των ιστορικών φαινομένων από τους ερευνητές της ιστορίας, προκειμένου να εξαχθούν τα ό,ποια συμπεράσματα. Η επιστήμη και η συστηματοποίηση της γνώσης, θα ήταν αδύνατο να αναπτυχθούν μέσα σε χαοτικές, ασύνδετες και ασταθείς συνθήκες φυσικών διεργασιών και τυχαίων αποτελεσμάτων.

Η αναζήτηση της ποίησης σε αυτό που λέγεται Πολιτιστική Κληρονομιά, οδηγεί στην αναπόφευκτη διαπίστωση μιας αμφίδρομης σχέσης των δύο όρων στο σημείο της ποιητικής δημιουργίας. Η ερμηνεία του ρήματος ποιώ, ως έκφραση μιας πράξης δημιουργίας, είναι ταυτόσημη με το προϊόν της πράξης, που είναι η ίδια η δημιουργία στην μορφή όμως του παραγόμενου έργου. Και η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι τίποτα άλλο από το σύνολο των προϊόντων, υλικών και πνευματικών έργων τέχνης και πολιτισμού, που δημιουργήθηκαν από ένα λαό σε προγενέστερο χρόνο και που εξακολουθούν ακόμη να  διατηρούν τη δυναμική της πολιτιστικής του ταυτότητας. Η ποίηση μετουσιώνει σε λόγο-έκφραση τις μυστικές όψεις της ψυχής και του σύμπαντος και αποτελεί μια ερμηνεία του αόρατου, αλλά όχι και ανεκδήλωτου κόσμου των συναισθημάτων. Η δημιουργία πάλι, αναλαμβάνει να εκμαιεύσει τα γεννήματα της ψυχής, δίνοντας τους μορφή και να υλοποιήσει το άϋλο με τη χρήση οποιουδήποτε μέσου και τρόπου. Πρόκειται δηλαδή, για μια σχέση χρόνου-χώρου, όπου ως χρόνος εννοείται η ανεκδήλωτη ακόμη σκέψη και θέληση του δημιουργού, ενώ ως χώρος το εκδηλωμένο πλέον μέσα από τα σχήματα και τις υλικές μορφές, αποτέλεσμα της δημιουργικής πράξης. Προσλαμβάνει δε το ποιητικό αίτιο την διάσταση του χρόνου, σχετίζεται όμως με την διάσταση του χώρου στο σύνολο των έργων που υλοποιήθηκαν, κάτω από τις επιδράσεις του γενεσιουργού ποιητικού αιτίου.

Η συλλογή όλων αυτών των υλικών και πνευματικών έργων πολιτισμού διαφορετικών εποχών, κοινωνιών και αντιλήψεων, σε ένα ενιαίο σύνολο με συγκεκριμένη χωρο-χρονική εξέλιξη και με ιστορική και αισθητική συνάφεια, μέσα σε ένα χώρο με συντεταγμένο γεωγραφικό μήκος και πλάτος, ορίζει το πολιτιστικό παρελθόν ενός λαού, υπό το γενικό τίτλο της πολιτιστικής του κληρονομιάς. Από τα πρωτο-κυκλαδικά ειδώλια μέχρι τους αρχαϊκούς Κούρους του 6ου π.Χ αιώνα, και από τα έργα των κλασικών χρόνων και της ελληνιστικής ανατολής μέχρι τα βυζαντινά ψηφιδωτά του 11ου μ.Χ αιώνα και τα έργα της λαϊκής τέχνης, που φτάνουν ως τις μέρες μας, μέσα από πλήθος πολιτισμικών συγκρούσεων και αισθητικών συνθέσεων, που χρειάστηκαν αιώνες φυσικών ζυμώσεων για να συγκροτήσουν το σώμα του ελληνικού πολιτισμού, υπάρχει ένα νήμα που συνδέει ακατάλυτα μεταξύ τους μέσα στο χρόνο, όλες τις εκφράσεις του πνεύματος και της ποιητικής δημιουργίας του λαού μας.

Η ιστορία δεν επιδέχεται μεροληπτικές προτιμήσεις και εξαιρέσεις, ούτε είναι δυνατόν να εξετάζεται επιλεκτικά και αποσπασματικά. Το ποτάμι που κυλάει ασταμάτητα ως τις μέρες μας και ποτίζει το δέντρο του μέλλοντος μας, αντλεί την ροή του από τα μυριάδες ρυάκια που χύθηκαν στην κοίτη του, όλες αυτές τις χιλιετίες. Τελικά, δε μπορεί να υπάρξει οποιοδήποτε ανάπτυξη, χωρίς τη μελέτη, την αξιολόγηση και το σεβασμό του παρελθόντος. Αυτό, μας δίνει μια ιδέα για τις επιλογές που έχει ανάγκη το παρόν μας, ώστε αναβαπτιζόμενο στις διαχρονικές πολιτιστικές αξίες μας, να καρποφορήσει στο μέλλον.

(Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό πολιτιστική "ΕΝΝΕΑΔΑ", τ. 2ο, 2001)