Ελλάδα:Μια αρχαιολογική αποικία

Πήλινο αγαλματίδιο Έρωτα 

από μακεδονικό τάφο στην Ερέτρια, 3^ος π.Χ αιώνας

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Ένα από τα αποτελέσματα της ανασκαφής στην Αμφίπολη, πέρα από την αναζωπύρωση της ιστορικής μελέτης, ήταν και το έντονο ενδιαφέρον των Ελλήνων γύρω από την επιστήμη της αρχαιολογίας, που αυτό το χρονικό διάστημα προβλήθηκε όσο ποτέ άλλοτε. Η αρχαιολογία αύξησε τους φίλους της και έδωσε σε αρκετούς νέους ανθρώπους την θέληση να την υπηρετήσουν στο μέλλον, σπουδάζοντας το αντικείμενο της. Έτσι και αλλιώς, η Ελλάδα μαζί με την Αίγυπτο είναι οι δύο «οφθαλμοί» της αρχαιολογίας και ακολουθούν ως υπόλοιπο σώμα και οι άλλες χώρες της Μεσογείου. Αυτό καθιστά την αρχαιολογία μια ιδιαιτέρως «παραγωγική» επιστήμη για την χώρα, για λόγους εθνικούς-ιστορικούς, αλλά και οικονομικούς, δηλαδή πρακτικούς.

Όλο αυτό το ενδιαφέρον, ανεξάρτητα, φυσικά, από την καιροσκοπική συμπεριφορά κάποιων τηλε-αρχαιολόγων γύρω από τα τεκταινόμενα της ανασκαφής. Συμπεριφορά, που όσο και αν προσπάθησε να καταστήσει αντιπαθή την αρχαιολογία στα μάτια του κόσμου, όμως δεν στάθηκε ικανή να αμβλύνει το έντονο ενδιαφέρον για εκείνην. Αντίθετα, οι άσκοπες και άνευ ουσίας παρεμβάσεις τους, έδωσαν νομίζω το πράσινο φως στον καθένα, να μετατραπεί σε έναν αυτοσχέδιο αρχαιολόγο, αφού κατά πάσα πιθανότητα σκέφτηκε κάπως έτσι: «Έχω ακούσει τόσες και τόσες ανοησίες από αρχαιολόγους, τι πειράζει να πω και εγώ τη δική μου, όταν μάλιστα δεν είμαι και ειδικός;». Και αυτό ενώ ορισμένες απόψεις μη ειδικών, όπως τις διάβασα, μου φάνηκαν πολύ πιο σοβαρές και λογικές, από εκείνες ορισμένων αρχαιολόγων, πράγμα που θα πρέπει να ανησυχεί κάποιους.

Ο Μακεδονικός τάφος της Ερέτριας από όπου και ο Έρωτας της φωτογραφίας

Όμως, το ενδιαφέρον αυτό δημιούργησε ταυτόχρονα και διάφορους προβληματισμούς, σε όσους μελετώντας τα αρχαιολογικά δρώμενα στην Ελλάδα των τελευταίων 200 ετών, συνειδητοποίησαν ότι η χώρα των Ελλήνων δεν είναι τίποτα άλλο, από μια αρχαιολογική αποικία των ισχυρών. Στην ουσία είναι ένα ξέφραγο αμπέλι αρχαιοτήτων, που φυτρώνουν σε αφθονία στην ελληνική γη, αρκεί να σκάψει κανείς μερικά εκατοστά κάτω από την επιφάνεια της. Συχνά μάλιστα δεν χρειάζεται ούτε και αυτό, αφού σε κάποιες περιοχές αρκεί να σπρώξει κάποιος λίγο χώμα ακόμα και με το παπούτσι του, για να εμφανιστεί κάποιο μαρμάρινο σπάραγμα, ή ένα νόμισμα.

Η Ελλάδα είναι ο παράδεισος των αρχαιοκαπήλων και η γη της Επαγγελίας για τους «νόμιμους» ληστές των αρχαίων μας. Θα πει κάποιος: «Μα υπάρχουν «νόμιμοι» ληστές;». Φυσικά και υπάρχουν! Νομιμότατοι! Με τη σφραγίδα του ανθελληνικού κράτους! Με επίσημες παραχωρήσεις, αποικιοκρατικές συμφωνίες και εξυπηρετήσεις. Βέβαια, όπως καταλαβαίνετε, καμία ταμπέλα δεν γράφει: «Ληστές αρχαιοτήτων ΑΕΒΕ»! Μπορεί όμως να γράφει κομψά και ακαδημαϊκά: «Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο», «Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών», «Γαλλική Σχολή Αθηνών», «Βρετανική Σχολή Αθηνών»

κλπ, κλπ, που φτάνουν σχεδόν τις δύο δεκάδες!

Φέρνω, για παράδειγμα, μια προσωπική μου εμπειρία από επίσκεψη πριν από χρόνια στο αρχαιολογικό μουσείο της Ερέτριας. Η Ερέτρια ήταν σπουδαία πόλη κάποτε. Από τις ονομαστές, με μεγάλη ιστορία. Είδα, λοιπόν, στις προθήκες του μάλλον υποβαθμισμένου μουσείου της, διάφορα ευρήματα από τις ανασκαφές στην πόλη. Έφτασα και σε μια προθήκη, όπου εξέθεταν τα ευρήματα από έναν σπουδαίο Μακεδονικό τάφο της περιοχής, τον επονομαζόμενο των «Ερωτιδέων», εξαιτίας των υπέροχων πήλινων αγαλματιδίων Ερώτων, που είχαν βρεθεί εντός του. Όμως, στην προθήκη είδα οτιδήποτε άλλο, εκτός από τους Έρωτες! Για την ακρίβεια, είδα μια φωτογραφία των Ερώτων με μια ετικετούλα που έλεγε στους επισκέπτες πως τα αγαλματίδια βρίσκονται σε μουσείο των ΗΠΑ, αφού την ανασκαφή είχε κάνει η Αμερικανική Σχολή! Στο ελληνικό μουσείο είχαν μείνει προς έκθεση τα λιγότερο σημαντικά ευρήματα. Κάποια συνήθη αγγεία που τέτοια έχουμε φυλαγμένα με τους τόνους στις αποθήκες και διάφορα κτερίσματα που βρίσκονται σε όλους τους τάφους. Σε εμάς, λοιπόν, έμεινε μόνο η φωτογραφία των Ερώτων! «Καλοσύνη» τους, θα έλεγα, αφού μας άφησαν και αυτήν! Τώρα στην περιοχή δραστηριοποιούνται όπως έμαθα οι Αυστριακοί και οι Ελβετοί. Το προηγούμενο της Ερέτριας, είναι οπωσδήποτε μόνο ένα παράδειγμα. Έχουμε καθώς φαίνεται πολύ «αλεύρι» και έτσι το σκορπάμε εδώ και εκεί, φτιάχνοντας αλευρόπιτες ακόμα και για τα μοσχάρια!

http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online/search/248168

Ο Μακεδονικός τάφος της Ερέτριας

Η αρπαγή των ελληνικών αρχαιοτήτων μετρά ήδη 2.160 χρόνια. Πρώτοι ήταν οι Ρωμαίοι και έπειτα οι Φράγκοι. Ύστερα, εκμεταλλευόμενοι την ελληνική αδυναμία εξαιτίας της οθωμανικής σκλαβιάς των τεσσάρων αιώνων, διάφοροι «περιηγητές» και έμπλεοι αρχαιομανίας αριστοκράτες εξ εσπερίας, που εκδήλωσαν την «αγάπη» τους, επιδιδόμενοι σε ένα άνευ προηγουμένου πλιάτσικο με πριόνια και με σιδερένιους λοστούς! Όλα αυτά είναι γνωστά. Εκείνο όμως που δεν είναι γνωστό, είναι πως το πλιάτσικο συνεχίστηκε με τον ένα, ή με τον άλλο τρόπο συγκαλυμμένα, υπό τις ευλογίες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και των σφουγγοκωλάριων ηγετών του. Τα αρχαιολογικά ινστιτούτα των «μεγάλων δυνάμεων» της δύσης, με πρώτη την Γαλλική σχολή, ιδρύθηκαν κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα.

Ο αντίλογος, βέβαια, επιβάλλει τη διατύπωση και κάποιων ενστάσεων, αναφορικά με την «προσφορά» αυτών των ξένων αρχαιολογικών ινστιτούτων στην πραγματοποίηση μεγάλου αριθμό ανασκαφών. Ανασκαφές τις οποίες το φτωχό νεοελληνικό κράτος αδυνατούσε κάποτε να πραγματοποιήσει, ενώ παράλληλα δεν διέθετε και το εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό μαζί με τα αναγκαία κεφάλαια. Μάλιστα! Τώρα όμως; Δε μπορεί το νεοελληνικό κράτος να κάνει μόνο του τις ανασκαφές; Και αρχαιολόγους πολλούς διαθέτει, αλλά και τα χρήματα πλέον, αφού θα έφτανε η αποτροπή λίγων μόνο μιζών για να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι πόροι για να ανασκάψουμε εκατοντάδες σημεία. Αναρωτιέμαι ακόμα, γιατί δε συμψηφίζουν στην ανταπόδοση της «προσφοράς» των ξένων ιδρυμάτων και τη δωρεάν επιμόρφωση και εμπειρία που λαμβάνουν οι νέοι αρχαιολόγοι τους ερχόμενοι στην Ελλάδα για να κάνουν την πρακτική τους, μιας και στις χώρες τους υπάρχουν ελάχιστα για να ανασκάψουν; Αντί, δηλαδή, να μας πληρώνουν και από πάνω, για τη δυνατότητα να ασκούνται πρακτικά στην Ελλάδα, αφού πως αλλιώς μπορούν να γίνουν αρχαιολόγοι της προκοπής, εμείς τους χαρίζουμε με αποικιοκρατική νοοτροπία και τα αρχαία μας!

Μας λένε, λοιπόν,  ότι οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ για το γεγονός αυτό στους «πρόθυμους» ανασκαφείς της πολιτιστικής μας κληρονομιάς! Με το αζημίωτο πάντα, παίρνοντας τα καλύτερα κομμάτια στα μουσεία τους ως «αποζημίωση». Αφήστε δε αυτά, που ούτε μάθαμε, αλλά ούτε θα μάθουμε ποτέ και που βλέπουμε να «σεργιανίζουν» στις δημοπρασίες της Ευρώπης!  Εγώ, λοιπόν, ο αχάριστος και αγνώμων, δεν θα τους πω ποτέ το «ευχαριστώ» της εθελοδουλείας, που χαίρονται τόσο πολύ να ακούν από τους υποτακτικούς τους! Όπως δεν θα τους πω «ευχαριστώ», όταν μισοπεθαμένος θα βγαίνω από το μνημόνιο. Αν θα βγω ποτέ, αναπνέοντας ακόμα, από τον βαθύ τάφο της Τρόικας!