Ο Κύριλλος Λούκαρις και η συνέχεια του ελληνισμού

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας

Συμπληρώνονται φέτος 400 χρόνια ἀπό τή συγγραφή δυό ἐξαιρετικῶν κειμένων τοῦ μαρτυρικοῦ Πατριάρχου καί λογίου Κυρίλλου Λουκάρεως. Τό 1616 εὑρισκόμενος στή Μολδαβία, περιοχή φόρου ὑποτελῆ στούς Ὀθωμανούς, ὁ Λούκαρις συνέγραψε δυό ὁμολογίες Ὀρθοδοξίας καί Ἑλληνικότητος μέ στόχο πρῶτον νά καταπολεμήσει τήν προπαγάνδα τοῦ Πάπα καί τῶν Ἰησουιτῶν καί δεύτερον νά τονώσει τήν ἐθνικοθρησκευτική ταυτότητα τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων.

Ὁ Κύριλλος Λούκαρις γεννήθηκε στό Ἡράκλειο τῆς Κρήτης τό 1572 καί σπούδασε στή Βενετία καί στήν Πάδοβα τῆς Ἰταλίας. Ἀπεστάλη ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στή νότιο Ρωσία, Μολδαβία, Οὐκρανία καί Πολωνία γιά νά ἐργασθεῖ κατά τῆς Οὐνίας. Τό 1601 διεδέχθη στόν θρόνο τῆς Ἀλεξανδρείας τόν σοφό Πατριάρχη Μελέτιο Πηγᾶ. Τόν Νοέμβριο τοῦ 1620 ἐξελέγη Οἰκουμενικός Πατριάρχης στήν Κωνσταντινούπολη. Οἱ ραδιουργίες τῶν ξένων θρησκευτικῶν προπαγανδῶν τόν κατέστησαν ὕποπτο στά μάτια τῶν Τούρκων, οἱ ὁποῖοι τόν στραγγάλισαν στίς 27 Ἰουνίου 1638. Γιά τίς θεολογικές του διατριβές ἔχουν γραφεῖ πολλά καί ἀφήνω τό θέμα αὐτό στούς εἰδικούς. Θά ἤθελα ὡς μελετητής τῆς Ἱστορίας καί τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητας νά μείνω περισσότερο στήν ἐθνική ἀφύπνιση τῶν ὑποδούλων, τήν ὁποία ἐπιχειρεῖ ὁ Λούκαρις μέ τά δυό περίφημα κείμενα τοῦ 1616, γραμμένα σέ γλώσσα δημώδη της ἐποχῆς ἐκείνης. Ἔχουν σήμερα ἰδιαίτερη ἀξία αὐτά τά κείμενα, διότι ἀπό τούς διαστρεβλωτές τῆς ἱστορίας μας ἀμφισβητεῖται ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Λέγουν, δηλαδή, ὅτι κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας δέν ὑπῆρχε ἑλληνική ἐθνική συνείδηση καί ὅτι ὁ δυτικός Διαφωτισμός τόν 18ο αἰῶνα μᾶς δίδαξε ὅτι εἴμαστε Ἕλληνες!

Ἀφήνω νά τούς ἀπαντήσει ὁ μαχητικός Ἱεράρχης. Τό πρῶτο κείμενο τοῦ Λουκάρεως ἔχει τίτλο «Διάλογος βραχύς μεταξύ Ζηλωτῆ καί Φιλαλήθη» καί ἀπό αὐτό ἐπιλέγω τό ἀκόλουθο χαρακτηριστικό ἀπόσπασμα, στό ὁποῖο φαίνεται ἡ δυναμική ἀπόκρουση τῆς προπαγάνδας τῶν Ἰησουιτῶν καί ἡ ἄρρηκτη σύνδεση Ὀρθοδοξίας καί Ἑλληνισμού:

«Πρέπον εἶναι, ὦ ἄνδρες Ἕλληνες καί τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας γνήσια παιδία, ἄν ἴσως (λέγω) καί ἤμασθεν ξεπεσμένοι ἀπό βασιλείαν καί ἀπό πλούτη καί ἀνάπαυσες ὅπου ἔχει ὁ κόσμος, νά μήν προδώσωμεν κατά τήν εὐγένειαν τῆς ψυχῆς μας… Ἐνθυμηθῆτε, ἄνδρες Ἕλληνες, τούς περασμένους καιρούς καί θέλετε ἰδεῖ ὅτι κανένα καιρόν οἱ Λατίνοι τοῦ γένους μας φίλοι δέν ἤτονε. Ὁ Πάπας καί οἱ ὑπερασπισταί του πάντοτε ἤσαν ἐχθροί του γένους μας, πάντοτε τήν ἀπώλειαν τῆς βασιλείας μας ἤθελαν…. Δία τοῦτο ὅταν σᾶς λέγουσι «ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης καί τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι μία καί δέν εἶναι ἀνά μέσον μας διαφορά» , μέ κακήν διάθεσίν σᾶς τό λέγουν διότι αὐτοί ὅλοι, καί Γεζουίται καί Φράροι, εἰς τά βιβλία τά βιβλία ὁπού γράφουν καί εἰς ταίς διδαχαίς ὁπού κάμνουν, ἡμᾶς τούς Ἕλληνας μᾶς κράζουν σχισματικούς καί αἱρετικούς ἀποστάτας καί κάθε ἄλλον κακό ὄνομα…».

Ὁ Λούκαρις χρησιμοποιεῖ τόν ὄρο «ἡ βασίλεία μας» γιά νά ὑποδηλώσει τήν Βυζαντινή Αὐτοκρατορία (Ρωμανία), ἀποδεικνύοντας ὅτι οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες αἰσθάνονταν συνεχιστές καί κληρονόμοι της. Τόν ὅρο Φράροι χρησιμοποιεῖ γιά τούς Ρωμαιοκαθολικούς μοναχούς ἀπό τήν γαλλική λέξη freres= ἀδελφοί. Τονίζω μέ ἔμφαση τή χρήση τοῦ ἐθνικοῦ ὀνόματος Ἕλληνες, διότι ἀπαντᾶ σέ ἐκείνους οἱ ὁποῖοι σταματοῦν τόν Ἑλληνισμό στό τέλος τῆς κλασσικῆς Ἑλλάδος καί τόν ξαναβρίσκουν γύρω στό 1780!

Ὕμνος στήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί στήν ἑλληνική συνείδηση τῶν ὑποδούλων εἶναι καί τό δεύτερο κείμενο, τό ὁποῖο ἔγραψε ὁ Κύριλλος Λούκαρις τό 1616. Ὑπενθυμίζει ὅτι ἡ ἑλληνική παιδεία διώκεται ἀπό τούς Τούρκους καί ἀπαντᾶ ἔτσι στούς σημερινούς ὑμνητές τῶν Ὀθωμανῶν καί στούς ἀρνητές τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ. Διδάσκει στούς ὁμοδόξους καί ὁμοεθνεῖς του νά ἐπιδιώκουν τά γράμματα καί τή μόρφωση. Ἀλλά πιό σημαντική καί ἀπό τήν κοσμική παιδεία νά θεωροῦν τήν Χριστιανική Πίστη καί νά εἶναι ἕτοιμοι νά θυσιασθοῦν γι’ αὐτήν. Ἡ ἀναφορά σέ Ἕλληνες καί Ἑλλάδα εἶναι πάλι ἐνδεκτική τοῦ γεγονότος ὅτι οἱ πρόγονοί μας ἐπί Τουρκοκρατίας διεφύλαξαν ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ τήν ἐθνική τους ταυτότητα χρησιμοποιώντας παράλληλα τά ἐθνικά ὀνόματα Ἕλλην, Ρωμηός (ἀπό τή Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη) καί Γραικός. Παραθέτω ἕνα χαρακτηριστικό ἀπόσπασμα:

«Ὅσον πώς δέν ἔχομεν σοφίαν καί μαθήματα ἀλήθεια εἶναι. Ἀμή ἅς μετρήσουν δυό πράγματα οἱ Λατῖνοι: Πρῶτον ὅτι τόν καιρόν ὁπού ἡ σοφία ἐπολιτεύετο εἰς τήν Ἑλλάδα, τούς Λατίνους οἱ Ἕλληνες τούς εἶχαν διά βαρβάρους καί τώρα ἄν ἐβαρβαρώθημεν ἠμεῖς καί ἐκεῖνοι ἐσοφίσθησαν παράξενον δέν εἶναι. Ἡ πτωχεία καί ἡ ἀφαίρεσις τῆς βασιλείας μας τό ἔκαμαν καί ἄς ἔχωμεν ὑπομονήν. Δεύτερον ἅς λογιάσουν ὅτι ἄν δέν ἔχωμεν σοφίαν ἐξωτέραν, χάριτι Χριστοῦ ἔχομεν σοφίαν ἐσωτέραν καί πνευματικήν, ἡ ὁποία στολίζει τήν ὀρθόδοξόν μας πίστιν. Καί εἰς τοῦτο πάντοτε εἴμεσθεν ἀνώτεροι ἀπό τούς Λατίνους…. Ἄν εἶχε βασιλεύσει ὁ Τοῦρκος εἰς τήν Φραγκίαν δέκα χρόνους χριστιανούς ἐκεῖ δέν εὕρισκες, καί εἰς τήν Ἑλλάδα τώρα τριακοσίους χρόνους εὑρίσκεται καί κακοπαθοῦσιν οἱ ἄνθρωποι καί βασανίζονται διά νά στέκουσιν εἰς τήν πίστιν τους…. Τήν σοφία σου δέν τήν ἐθέλω ὀμπρός εἰς τόν σταυρόν τοῦ Χριστοῦ. Κάλλιο ἦτο νά ἔχη τινάς καί τά δυό, δέν τό ἀρνοῦμαι, πλήν ἀπό τά δυό τόν σταυρόν τοῦ Χριστοῦ προτιμῶ» .

Δηλαδή: Οἱ Ἕλληνες ἔχασαν τήν βασιλεία τους, τήν αὐτοκρατορία τους, καί τώρα ὑφίστανται τά πάνδεινα ἀπό τούς Τούρκους, ἀλλά μέ αἷμα καί θυσίες διατηροῦν τήν Πίστη τους στόν Χριστό. Ἄν τέτοια μαρτύρια εἶχαν ὑποστῆ μόνο γιά δέκα χρόνια οἱ Χριστιανοί τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης, θά εἶχαν ἀλλαξοπιστήσει ὅλοι. Ὁ Ὀρθόδοξος Ἑλληνισμός ἐπιβιώνει, διότι ἀγαπᾶ μέν τήν γνώση, δέν τήν κάνει ὅμως αὐτοσκοπό μέ τίμημα τήν ἀπώλεια τῆς ἐθνοθρησκευτικῆς τοῦ ταυτότητος. Αὐτά διδάσκει ὁ Κύριλλος Λούκαρις, ὄχι μόνο στούς Ἕλληνες τῆς ἐποχῆς του, ἀλλά καί στούς σημερινούς. Διαβάζοντας τά κείμενά του κατανοοῦμε ὅτι αὐτό τό Ἔθνος ἀντιμετωπίζει ὅλες τίς δυσκολίες καί ἐπιβιώνει, διότι διαφυλάσσει τήν Ὀρθόδοξη Χριστιανική Πίστη καί τή διαχρονική ἑλληνική συνείδηση καί διότι γνωρίζει νά ἐκτιμᾶ τή σοφία τοῦ Σταυροῦ περισσότερο ἀπό τή σοφία τοῦ κόσμου.

Πρίν ἀπό τετρακόσια ἀκριβῶς ἔτη, εὑρισκόμενος τότε προσωρινά στή Μολδαβία, ὁ ἐθνομάρτυς Ἱεράρχης Κύριλλος Λούκαρις κατέγραψε καί ἐπιβεβαίωσε τή συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ δίδοντας σοφά διδάγματα στούς καλοπροαίρετους καί ἑλληνορθόδοξη μαρτυρία στούς ἀμφισβητίες τοῦ τότε καί τοῦ σήμερα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Κωνσταντίνου Σκουτέρη: Κείμενα τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα 1971.

Γιώργου Καραμπελιᾶ: 1821- Ἡ Παλιγγενεσία. Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις. Ἀθήνα 2015.

Άρθρο μου στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, Τεύχος Φεβρουαρίου 2016

http://www.antibaro.gr/article/14379

http://paterikos.blogspot.gr/2016/02/blog-post_50.html