ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ: Ανακαλύπτοντας την πραγματική Όλγα Πικάσο

Παρασκευή 12 Μαΐου 2017

Ανακαλύπτοντας την πραγματική Όλγα Πικάσο

Μια έκθεση στο Μουσείο Πικάσο στο Παρίσι ρίχνει φως στη ζωή μιας γυναίκας που όλοι γνωρίσαμε μέσα από τη ματιά του συζύγου της

Μαρούσα Θωμά

Υπάρχει μια παλιά φωτογραφία του 1917 με τον Πάμπλο Πικάσο και την Όλγα Χόχλοβα στη Ρώμη, στην αρχή της σχέσης τους. Ο Πικάσο έχει στο πλευρό του τη γυναίκα που σύντομα θα γίνει η πρώτη σύζυγός του και τον φίλο του, τον θεατρικό συγγραφέα Ζαν Κοκτώ και ούτε καν κοιτάει την κάμερα καθώς το βλέμμα του όπως και το σώμα του είναι έντονα στραμμένο προς την Όλγα.

Μπορείς σχεδόν να αισθανθείς την επιθυμία του. Η σχέση τους είναι ακόμα πολύ φρέσκια, γεμάτη πάθος και πολύ κοντά στην ευτυχία. Η φωτογραφία αυτή παρουσιάζεται στο Picasso Museum και αποτελεί ένα από τα εκθέματα της Olga Picasso, της πρώτης έκθεσης που είναι αφιερωμένη στη σύζυγο και για πολύ καιρό μούσα του και είναι καταπληκτική για έναν ακόμα λόγο: είναι μία από τις ελάχιστες στιγμές που βλέπουμε την Όλγα να χαμογελάει.

Η Όλγα Χόχλοβα ο Πάμπλο Πικάσο και ο Ζαν Κοκτώ στη Ρώμη το 1917.

Γεννημένη το 1891 στην Nezhin, μια μικρή πόλη της Ουκρανίας που ήταν μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας η Όλγα Κόλκοβα -κόρη στρατηγού- έγινε δεκτή στα εμβληματικά και πρωτοποριακά Ballets Russes του Σεργκέι Νταγκίλεφ το 1912. Άφησε την πατρίδα της για να περιοδεύσει με τη χορευτική ομάδα της το 1915, μόλις δύο χρόνια πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση κι από τότε δεν είδε ποτέ ξανά την οικογένειά της. Γνώρισε τον Πικάσο στη Ρώμη το 1917 όταν εκείνος είχε αναλάβει μετά από πρόσκληση του Κοκτώ να δημιουργήσει τα κουστούμια για την χορευτική παράσταση Parade στην οποία πρωταγωνιστούσαν τα ρωσικά μπαλέτα του Σεργκέι Νταγκίλεφ (με μουσική του Erik Satie, μυθοπλασία του Jean Cocteau και χορογραφία του Léonide Massine). Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος.

Οι περιοδείες της με τα Ballet Russes και ο γάμος της με τον Πικάσο στο Παρίσι το 1918 της επέτρεψε να μην ζήσει τον κύκλο βίας της επανάστασης των μπολσεβίκων και τον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο.

Pablo Picasso, “Olga pensive”, 1923. Collection of Musée national Picasso-Paris.
©RMN-Grand Palais / Mathieu Rabeau

Υπήρξε το ιδανικό μοντέλο του για μεγάλο διάστημα και πρωταγωνίστησε στην κλασική περίοδο του ζωγράφου. Στους πίνακές του η Όλγα είναι μία μονίμως μελαγχολική φιγούρα: βλέμμα χαμηλωμένο, πρόσωπο που φαίνεται να προσπαθεί να κρυφτεί. Σε ένα έργο του με παστέλ , το "Pensive Olga" (1923) απεικονίζεται καθισμένη με τα βαθιά σκοτεινά μάτια της να κοιτούν χαμηλά, τα δύο της δάχτυλα να ακουμπούν στους κροτάφους, τα μαλλιά της μαζεμένα πίσω, με χλωμό δέρμα σχεδόν συντετριμμένο από το μπλε του φορέματός της. Ποζάρει με ανάλογο τρόπο στο έργο "Woman Reading" (1920), μόνο που εδώ το μπλε φόρεμα έχει αντικατασταθεί από ένα λιγότερο ασφυκτικό γκρι και η προσοχή της είναι στραμμένη σε ένα γράμμα που κρατάει στο χέρι της. Το μυαλό της είναι εμφανώς κάπου αλλού και ο Πικάσο μοιάζει φαινομενικά ανίκανος να διεισδύσει στις σκέψεις της την στιγμή της θλίψης της.

Pablo Picasso, “Femme lisant” (1920). Collection Musée de Grenoble, ©Musée de Grenoble)

Η έκθεση στην οποία παρουσιάζονται γράμματα, οικογενειακές φωτογραφίες, μαζί με πορτρέτα του Πικάσο επιχειρεί να ρίξει μια νέα μάτια στην Όλγα. Οι περιοδείες της με τα Ballet Russes και ο γάμος της με τον Πικάσο στο Παρίσι το 1918 της επέτρεψε να μην ζήσει τον κύκλο βίας της επανάστασης των μπολσεβίκων και τον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο. Μεταξύ του 1917 και του 1920 έχασε την επαφή με την οικογένειά της. Όταν επιτέλους έλαβε γράμμα τους έμαθε ότι ο πατέρας και τα αδέρφια της χάθηκαν στον πόλεμο πολεμώντας με τις αντιεπαναστατικές δυνάμεις και ότι η μητέρα της Λυδία και η αδερφή της Νίνα εγκαταστάθηκαν στη Γεωργία. Η ζωή εδώ είναι φρικτή" της έγραφε το 1920 η Νίνα, "Πόσο τυχερή είσαι που δραπέτευσες" ενώ την ίδια χρονιά η μητέρα της απολογείται για την Νίνα που ζητά να της στείλει χρήματα και της ζητά να της περιγράψει την καθημερινότητά της. Την ίδια εποχή η Όλγα και ο Πικάσο αναρριχούνται ταχύτατα στην κοινωνική ζωή της γαλλικής πρωτεύουσας γεγονός που σχετίζεται άμεσα με την καλλιτεχνική αναγνώριση και την δύναμη των έργων του. Μετακομίζουν σε ένα διαμέρισμα στην rue La Boétie διασκεδάζουν με την συντροφιά του Στραβίνσκι και του Κοκτώ και πηγαίνουν σε δεξιώσεις του κόμη Étienne de Beaumont.

Η Όλγα και ο Πωλ Πικάσο,

περ. 1928. Collection BRP.

Η γέννηση του γιου τους το 1921 σηματοδοτεί μία νέα περίοδο στην σχέση του ζευγαριού. Τα πορτρέτα του Πικάσο εκείνη την εποχή απεικονίζουν μια γυναίκα γεμάτη ζεστασιά και τρυφερότητα, ολοκληρωτικά απορροφημένη από το βρέφος που παίζει στην αγκαλιά της και η βαριά σιλουέτα της ανανεώνει το ενδιαφέρον του ζωγράφου για τον κλασικισμό.

Το 1927 ο Πικάσο γνωρίζει τη 17χρονη τότε Μαρί-Τερέζ Γουόλτερ. Τρελά ερωτευμένος μαζί της την φέρνει κρυφά στη Βρετάνη κατά τη διάρκεια των οικογενειακών διακοπών και εμπνέεται από την ερωμένη του τη δημιουργία της σειράς Λουόμενες (1928). Η Γουόλτερ στους πίνακές του ήταν ότι ποτέ δεν ήταν η Όλγα: λαμπερή, αέρινη, ερωτική. Ο ερχομός της νέας μούσας του ζωγράφου εδραίωσε τη ρήξη του ζευγαριού, αν και θα παραμείνουν νόμιμα παντρεμένοι μέχρι το θάνατό της το 1955. Με τον γάμο του ουσιαστικά τελειωμένο ο Πικάσο άρχισε την εικαστική "αποδόμηση" της Όλγας. Στο «Γυμνό σε Κόκκινη Πολυθρόνα» (1929), τα παραμορφωμένα άκρα της διευρύνονται πάνω από το κάθισμα, το στήθος της κρέμεται από το λαιμό της, το στόμα είναι ανοιχτό από αγωνία. Είναι μια ενοχλητική, γκροτέσκο εικόνα, μια βίαιη στρέβλωση της γυναίκας που ο Πικάσο είχε ζωγραφίσει μόλις μια δεκαετία νωρίτερα εκφράζοντας στις γεμάτες σφοδρότητα απεικονίσεις της, την παθιασμένη έλξη που ένιωθε γι' αυτήν. Η Όλγα εμφανίζεται σε πολλούς πίνακες με σκηνές της Σταύρωσης αλλά και σε αυτοπροσωπογραφίες του και αναγνωρίζεται από τα ατημέλητα μαλλιά, το ανοιχτό σαγόνι και τα χαρακτηριστικά δόντια.

Pablo Picasso, “Grand nu au fauteuil rouge”, 1929. Collection of Musée national Picasso-Paris.

©RMN-Grand Palais / Mathieu Rabeau

Pablo Picasso, “La Crucifixion” (1930). Collection of Musée national Picasso-Paris. ©RMN-Grand Palais / Mathieu Rabeau

Η εικόνα που έχουμε γι' αυτή τη γυναίκα οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην ματιά μέσα από το πρίσμα του Πικάσο. Ωστόσο η Όλγα που βλέπουμε στους πίνακες του είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν που εμφανίζεται σε ταινίες που τραβήχτηκαν γύρω στο 1930. Σε πλάνα που παρουσιάζονται στην έκθεση η Όλγα χαμογελάει και παίζει στον κήπο με τα σκυλιά της οικογένειας, αλληθωρίζει στην κάμερα ή σηκώνει με παιχνιδιάρικη διάθεση το χέρι της για να κρύψει τον ήλιο. Είναι ντροπαλή αλλά ταυτόχρονα αποπνέει μία αίσθηση χαράς και ειλικρίνειας που δεν έχουμε δει αλλού.ι Μέσα από τα 350 περίπου έργα και προσωπικά αντικείμενα η "Olga Picasso" φιλοδοξεί να αναδείξει το αληθινό πρόσωπο αυτής της γυναίκας αλλά και πτυχές της σχέσης της με τον σπουδαίο δημιουργό.

Pablo Picasso, “Mère et enfant au bord de la mer” (1921). Collection of The Art Institute of Chicago, ©Art Institute of Chicago, Dist. RMN-Grand Palais / image The Art Institute of Chicago)

Pablo Picasso, “Buste de femme avec autoportrait” (1929). Private collection courtesy of McClain Gallery, ©Private Collection, Courtesy of McClain Gallery/ φωτογραφία: Alister Alexander, Camerarts

Pablo Picasso, “Portrait d’Olga dans un fauteuil”, 1918. Collection of Musée national Picasso-Paris. ©RMN-Grand Palais / Mathieu Rabeau

Pablo Picasso, “Olga Khokhlova à la mantille” (1917). Collection Fundación Almine y Bernard Ruiz-Picasso para el Arte, © Φωτογραφία: Equipo Gasull.

Man Ray (Emmanuel Radnitzky), “Ο πιανίστας Ricardo Vinès, η Όλγα και ο Πάμπλο Πικάσο σε δεξίωση του κόμη de Beaumont, στο ξενοδοχείο Masseran, Παρίσι, 1924”. Collection Musée national Picasso-Paris, ©RMN-Grand Palais / Mathieu Rabeau)