Restart για τη Συλλογή Γιώργου Κωστάκη. Τη θρυλική συλλογή έργων Ρωσικής Πρωτοπορίας

Καζιμίρ Μαλέβιτς, «Γυναικείο πορτρέτο», περ. 1910-1911, γκουάς σε χαρτόνι, 27,7x27,8 εκ. (Πηγή: ΚΜΣΤ-Συλλογή Κωστάκη).

Μια άκρως ενδιαφέρουσα επανεκκίνηση συμβαίνει ήδη στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της θρυλικής συλλογής έργων Ρωσικής Πρωτοπορίας του Γιώργου Κωστάκη, με αφορμή την έκθεση «Θεσσαλονίκη. Η Συλλογή Γιώργου Κωστάκη. Restart», η οποία θα εγκαινιαστεί στις 29 Ιουνίου 2018 στη Μονή Λαζαριστών.

400 και πλέον έργα από τη συλλογή και το αρχείο του Γιώργου Κωστάκη θα αποτελέσουν το μέσο για αυτό το ιδιαίτερο ταξίδι στα κινήματα της Ρωσικής Πρωτοπορίας, αυτής της συγκλονιστικής περιόδου των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, που, μέσα από τα ιστορικά συμφραζόμενα του μεγάλου οράματος για την αλλαγή του κόσμου, έθεσε ουσιαστικά ζητήματα για τη σχέση της ζωγραφικής με την ποίηση, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, το θέατρο, τις επιστήμες και συγκρότησε νέες θέσεις και μανιφέστα, καθώς και εν τέλει μια εντελώς καινοτόμα φιλοσοφία που απέβλεπε στο ρόλο που η τέχνη μπορεί να διαδραματίσει προκειμένου να καταργηθούν οι παγιωμένες αισθητικές συμβάσεις.

Ιβάν Κλιούν, «Κόκκινο φως. Σφαιρική σύνθεση», 1923, λάδι σε καμβά, 68,3x67,7 εκ. (Πηγή: ΚΜΣΤ-Συλλογή Κωστάκη).

Στην ίδια έκθεση αναδεικνύεται επίσης το πορτρέτο του εμπνευσμένου συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη (1913-1990), ο οποίος έθεσε στόχο ζωής να διασώσει την τέχνη αυτή από τη λήθη και την αναπόφευκτη καταστροφή μέσα στο δυσμενές για την φορμαλιστική τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας περιβάλλον της σταλινικής και προ-περεστροϊκής ΕΣΣΔ.

Η συλλογή έργων που δημιούργησε ο Γ. Κωστάκης κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα αποτελείται από έργα ρωσικής και σοβιετικής τέχνης των δεκαετιών 1900-1940, συμπεριλαμβανομένων όλων των σταδίων του σχηματισμού και της εξέλιξης της Ρωσικής Πρωτοπορίας με όλα τα διαφορετικά στυλ, είδη και τεχνικές. Το 1977, μέρος της συλλογής δωρήθηκε στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, ενώ ο ίδιος ο συλλέκτης έφυγε με έναν μεγάλο αριθμό έργων και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Ελλάδα. Και τα δύο μέρη αυτής της σπουδαίας συλλογής παρουσιάζουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της εξέλιξης της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Το ελληνικό δημόσιο απέκτησε τη συγκεκριμένη συλλογή το 2000 από την οικογένεια του συλλέκτη και έκτοτε ανήκει στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.

Το κομμάτι της συλλογής που κατέχει το ΚΜΣΤ αποτελεί την πιο πλήρη συλλογή έργων ρωσικής πρωτοπορίας που βρίσκεται σε μουσείο εκτός Ρωσίας.

Λιουμπόβ Ποπόβα, «Γυναίκα που ταξιδεύει», 1915, λάδι σε καμβά, 158,5x123 εκ. (Πηγή: ΚΜΣΤ-Συλλογή Κωστάκη).

Τα έργα της συλλογής του περιλαμβάνουν ένα μικρό αλλά απόλυτα αντιπροσωπευτικό αριθμό ζωγραφικών έργων και γραφιστικών από τον ιδρυτή του κινήματος του Σουπρεματισμού, Καζιμίρ Μαλέβιτς, δημιουργίες από τους πρωτοπόρους του Κονστρουκτιβισμού, Βλαντίμιρ Τάτλιν, Αλεξάντρ Ρότσενκο και Γκούσταβ Κλούτσις, πάνω από 200 έργα της Λιουμπόβ Ποπόβα, μια μεγάλη επιλογή έργων του Ιβάν Κλιούν, έργα καλλιτεχνών της λεγόμενης Σχολής της Οργανικής Παιδείας με πρωτοστάτες τον Μιχαήλ Ματιούσιν και τα αδέλφια Έντερ, έργα από τον εμπνευστή και θεωρητικό της Αναλυτικής τέχνης, Πάβελ Φιλόνοφ, έργα και αρχειακό υλικό των Σολομών Νικρίτιν, Αλεξάντρ Ντρέβιν, Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, Όλγα Ροζάνοβα, Ελ Λισίτσκι και Πάβελ Μανσούροφ. Η συλλογή περιλαμβάνει επίσης σερβίτσια από πορσελάνη και αντικείμενα βιομηχανικού σχεδιασμού. Παράλληλα με τη συλλογή, το ΚΜΣΤ κατέχει και το αρχείο της οικογένειας Κωστάκη, το οποίο παρέχει το καλύτερο δυνατό υπόβαθρο για τη μελέτη αυτής της εξαιρετικής συλλογής και περιόδου.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 16 Σεπτεμβρίου 2018.

Επιμέλεια έκθεσης: Μαρία Τσαντσάνγολου, Νατάλια Αφτονόμοβα, Άλλα Λουκάνοβα. Συνεπιμέλεια: Αγγελική Χαριστού. Αρχιτεκτονικός-μουσειογραφικός σχεδιασμός: Κιριλ Ας, Νάντια Κόρμπουτ. Σχεδιασμός καταλόγου: ABC Design.

Το Συμβούλιο Υποστηρικτών του ΚΜΣΤ

Το 2017 συστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το Συμβούλιο Υποστηρικτών του ΚΜΣΤ, με επικεφαλής την Κριστίνα Κρασνιάσκαγια, ιδρύτρια του Heritage International Foundation. Η επιτροπή, σε στενή συνεργασία με το ΚΜΣΤ, έχει συντάξει στρατηγικό πλάνο ανάπτυξης του μουσείου, το οποίο θα παρουσιαστεί με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης.

Σολομών Νικρίτιν, «Γυναίκα που ουρλιάζει», 1928, λάδι σε καμβά, 60,7x51,8 εκ. (Πηγή: ΚΜΣΤ-Συλλογή Κωστάκη).

Πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης, η Κριστίνα Κρασνιάσκαγια αναφέρει σχετικά με το μέλλον του μουσείου: «Η νέα στρατηγική ανάπτυξης ενισχύει τον ρόλο του ΚΜΣΤ στη Θεσσαλονίκη ως το μεγαλύτερο κέντρο έργων Ρωσικής Πρωτοπορίας εκτός Ρωσίας. Το ΚΜΣΤ, ως ο ιδιοκτήτης και του αρχείου του Γιώργου Κωστάκη, προορίζεται να γίνει η κύρια ευρωπαϊκή πλατφόρμα για τη μελέτη της Ρωσικής Πρωτοπορίας και να διατηρήσει τη μνήμη αυτού του μεγάλου συλλέκτη του 20ού αιώνα. Η μελέτη, η περιγραφή, η διατήρηση και η δημοσιοποίηση αυτού του μοναδικού αρχείου είναι το βασικό καθήκον του μουσείου και τώρα θα το κάνουμε πραγματικότητα ενισχύοντας την ομάδα του μουσείου αλλά και με νέες προσεγγίσεις στο έργο μας. Η ανανεωμένη έκθεση και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα προσφέρει στο εξής το Μουσείο, θα αποτελέσουν τη βάση για τη μεγαλύτερη δυνατή ανάπτυξη στο μέλλον, κάνοντας ταυτόχρονα τη Θεσσαλονίκη το «σπίτι» ενός από τα σημαντικότερα μουσεία μοντέρνας τέχνης στην Ευρώπη».

Ο Πρόεδρος του ΔΣ του ΚΜΣΤ, Ανδρέας Τάκης σχολιάζει: «Η μεγάλη επανέκθεση της συλλογής Κωστάκη συμπίπτει σχεδόν χρονικά με την ίδρυση του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (MOMus) και του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη που θα αποτελεί μία από τις διευθύνσεις του νέου Οργανισμού. Αυτό σημαίνει ότι στο εξής θα υπάρχει η δυνατότητα καλύτερης και απερίσπαστης οργάνωσης, διαχείρισης και έρευνας της ρωσικής πρωτοπορίας μέσα από τις στοχευμένες δραστηριότητες του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη. Από την άλλη πλευρά όμως η έκθεση αυτή αποτελεί την πρώτη που διοργανώνεται με την υποστήριξη των μελών του Συμβουλίου Υποστηρικτών, ενός νέου συμβουλευτικού οργάνου, που συγκροτείται στο Μουσείο αποβλέποντας σύμφωνα και με την αντίστοιχη διεθνή εμπειρία, να προσελκύσει το ενδιαφέρον και την υποστήριξη δωρητών από τον διεθνή κόσμο της τέχνης.

Πορτρέτο του Γιώργου Κωστάκη. Φωτ.: Henri Cartier Bresson. Μέσα δεκαετίας ’70 (Πηγή: ΚΜΣΤ-Συλλογή Κωστάκη).

Η διευθύντρια του ΚΜΣΤ, Μαρία Τσαντσάνογλου, αναφέρει επίσης για την έκθεση: «Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης παρουσιάζει με μεγάλη χαρά τη συλλογή Κωστάκη σε μια νέα διευρυμένη έκθεση με ανανεωμένη επιμελητική, μουσειολογική και μουσειογραφική προσέγγιση. Ο Γιώργος Κωστάκης ήταν ένας εμπνευσμένος συλλέκτης που έσωσε αυτή την τόσο σημαντική περίοδο της ιστορίας της τέχνης από τη λήθη και την καταστροφή. Μέσα από την έκθεση αυτή θέλουμε να τιμήσουμε και τον ίδιο αλλά και να αναδείξουμε την αισθητική περίοδο της Ρωσικής Πρωτοπορίας μέσα από τα κινήματα, τις ομάδες, τις σχολές και τους καλλιτέχνες της».

https://www.archaiologia.gr/blog/2018/06/19/restart-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AE-%CE%B3%CE%B9%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CF%89%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%BA%CE%B7/