 |
Joseph Mallord William Turner, The Eddystone
Lighthouse in a Storm by a Full Moon 1813.
|
• Αθανάσιος Γεωργιλάς
«Όλος ο κόσμος λέει ψέματα.
Εκείνο που χρειάζεται είναι να τα λέει κανείς με όμορφο τρόπο»
Les Justes, Albert Camus
Ο
άνθρωπος κουβαλάει μέσα του κάτι το ιδιαίτερα αποκρουστικό. Δεν εννοούμε τη
ζέχνα που βγάζει η κατάσταση της βιολογικής του φθοράς. Ούτε την απώθηση που
γεννάει η επίδραση του χρόνου στα ματαιόδοξα λικνίσματα της ήβης.
Αυτό είναι μοίρα, και η
μοίρα είναι ελπιδοφόρα γιατί εξισώνει τους βροτούς. Ούτε εννοούμε τη
δυσαρέσκεια που γεννάει η ματαιοπονία της μασκαρεμένης πόζας των αυτοπαθών
εγωιστών. Ούτε κάνουμε λόγο για την τρομερή του ικανότητα να εκλογικεύει τον
θάνατο των συνανθρώπων του. Να μετατρέπει τις εκατόμβες των ψυχών σε λογιστικό
συντελεστή. Όσο θηριώδης και αν είναι η ικανότητά του να ποσοτικοποιεί το
όφελος από τον θάνατο ενός νηπίου, τίποτα δεν είναι τόσο αποκρουστικό όσο η
τερατώδης ιδιότητά του να είναι διπλοπρόσωπος. Άλλωστε μάθαμε να συμβιώνουμε με
τον λελογισμένο φόνο. Γίναμε φίλοι του. Συνηθίσαμε το μαζικό έγκλημα και πλέον
δεν προκαλεί δέος.
Τίποτα από τα παραπάνω
δεν είναι τόσο αποτρόπαιο όσο η τερατώδης όψη του ανθρωπισμού. Αυτή η
εκλεπτυσμένη ικανότητα του ανθρώπου να διαστρέφει τα νοήματα της ευγένειας και
της αρετής μετατρέποντάς τα στον εφιάλτη του αντιθέτου τους. Τίποτα δεν έβλαψε
τον άνθρωπο όσο η αγάπη του για την ανθρωπότητα. Και τίποτα δεν έκανε τόσο κακό
όσο η καλοσύνη προς τον άνθρωπο. Και ιδού πως από τις κορυφογραμμές των αιώνων
θα στηθεί το έσχατο κατηγορητήριο. Ο άνθρωπος είναι ένοχος γιατί είναι
υποκριτής. Από τις πάνδημες τερατογονίες που συνοδεύουν την ανθρώπινη κατάσταση η αποκρουστικότερη όλων είναι η αστείρευτη
ικανότητα να ξεριζώνει τις έννοιες από την ουσία τους διαστρέφοντάς τες στην
ανάποδή τους κατάσταση. Ακόμα και τα άγρια θηρία στερούνται αυτή την εξαίρετη
τέχνη να κατασπαράζουν τα θύματά τους με ένα φιλί. Να τα προδίδουν λέγοντας ότι
τα αγαπούν. Ο άνθρωπος αυτό μπορεί και το κάνει διαρκώς.
¤
Ο φόνος λένε ότι είναι η
μεγαλύτερη από όλες τις αμαρτίες. Είναι η μόνη που δεν μπορεί να αποκατασταθεί.
Η ιστορία άλλωστε ξεκίνησε με την υπέρτατη μορφή δολοφονίας: την αδελφοκτονία.
Έκτοτε το στίγμα του Κάιν συνοδεύει τους απογόνους του. Η δολοφονία είναι ένα
εξαίρετο γεγονός. Είναι αμφίβολο αν θα βρεθεί ποτέ ένας τρόπος να
συστηματοποιηθεί ή να γίνει έργο μαζικής παραγωγής. Οι ναζί ξέρουμε ότι το
προσπάθησαν. Αλλά απέτυχαν. Ακόμα και στα εργοστάσια του φόνου η δολοφονία των
εκτοπισμένων ήταν για τον καθένα ένα ξεχωριστό και ανεπανάληπτο γεγονός. Στην
πραγματικότητα η αριθμητική των νεκρών καταρρέει από την επίγνωση της
απαρίθμησής της. Είναι όμως η δολοφονία πάντοτε η πιο αποκρουστική πράξη;
Ο Καμύ έλεγε ότι όχι
πάντοτε. Στο έργο του «Οι Δίκαιοι», ο Καμύ θεατροποιεί ένα πραγματικό φόνο στη
Μόσχα του 1905. Τη δολοφονία του Μεγάλου Δούκα Σέργιου από μια ομάδα του
τμήματος των Εσέρων, του στυγνού κυβερνήτη της Μόσχας και θείο του τσάρου
Νικόλαου Β’. Αλλά δεν γράφουμε εδώ θεατρολογία. Δεν μας ενδιαφέρει να
αναλύσουμε ένα θεατρικό έργο αλλά να μιλήσουμε για ένα βδέλυγμα. Ο Καμύ βρήκε
τον τρόπο να το κάνει αυτό. Στο έργο του «Οι Δίκαιοι» βρήκε την ευκαιρία να
βασανιστεί επάνω σε ένα βαθύτερο φιλοσοφικό πρόβλημα: υπάρχει δίκαιος φόνος;
Μπορεί το κακό να είναι αθώο; Ο Καμύ φλέρταρε με την ιδέα πως μπορεί. Πράγματι
υπάρχει, είπε, δίκαιος φόνος, και πρότεινε ως εναλλακτική πιθανότητα τον φόνο
που ξεπλένει όλους τους φόνους. Οι νεαροί ήρωες του Καμύ βρήκαν τον τρόπο να
εξιλεώσουν τη δολοφονία του συνανθρώπου τους ανταλλάσσοντας την ζωή του με ότι
πιο πολύτιμο διέθεταν οι ίδιοι. Την ζωή τους για να πάρουν μια ζωή. Επί της
ουσίας η λύση του Καμύ είναι η ενεργητική αυτοκτονία. Αυτή, που όταν σχεδόν
έναν αιώνα μετά, έλαβε μορφή στο πρόσωπο των νεαρών Ευρωπαίων λούμπεν μαχητών
του ISIS, οι ευαίσθητοι αρθρογράφοι των ανθρωπιστικών φυλλάδων βιάστηκαν να
χαρακτηρίσουν «ισλαμοφασισμό». Ασφαλώς οι ρώσοι μηδενιστές του Καμύ διαφέρουν
ποιοτικά από τους μαχητικούς ισλαμιστές. Εκείνοι εξάλλου δεν είναι «δυτικοί», ούτε
δεσμεύονται από το βάρος του δυτικού πνεύματος. Για αυτούς μέλημα τους είναι να
είναι «δίκαιοι» απέναντι στον Θεό.
Οι «ντελικάτοι» δολοφόνοι
του Καμύ ξεχωρίζουν από τον διπλοπρόσωπο ανθρωπισμό γιατί δεν ήταν διατεθειμένοι να υποκριθούν για να
δολοφονήσουν. Ακόμα και αν ο Μεγάλος Δούκας ήταν ένας στυγνός δολοφόνος, ένας
χασάπης του ρωσικού λαού, οι δίκαιοι του Καμύ ήταν πολύ ευαίσθητοι για να του
ανταποδώσουν στα ίσα το τίμημα της ενοχής του. Δεν παραγνώριζαν το γεγονός ότι
ακόμα και αν επρόκειτο να διέπρατταν ένα φόνο στο όνομα της «ελευθερίας», αυτό
δεν έπαυε να σημαίνει ότι έτσι αναιρούσαν την αρχική τους επιδίωξη. Η υπόθεσή
τους έπρεπε να είναι υπόθεση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Η υποκρισία τους ήταν
ξένη. Η Ντόρα, αυτή η λεπτοκαμωμένη συνωμότρια λέει στον Καλάγιεφ, «εγώ δεν
αγαπώ τις μεταμφιέσεις». Οι δίκαιοι του Καμύ δεν είναι διατεθειμένοι να «μεταμφιεστούν»
για να διαπράξουν φόνο. Δεν παραγνωρίζουν το γεγονός ότι η υπόθεσή τους αφορά
όλη την ανθρωπότητα. Όπως λέει ο Στέπαν: «όσο και αν μονάχα ένας άνθρωπος είναι
δούλος στην γη εγώ δεν θα πάψω να σκέφτομαι την ελευθερία». Στο κάτω της γραφής
και ο Μέγας Δούκας είναι ένας άνθρωπος.
Το μαρτύριο των δίκαιων
του Καμύ δεν είναι πως διαπράττοντας στο όνομα της αγάπης ένα φόνο
διακινδυνεύουν να γίνουν το ίδιο υποκριτές με το στυγερό τους θύμα. Το μαρτύριο
τους είναι πως δεν δέχονται να συμφιλιωθούν με την αντίφαση. Αναλαμβάνουν το
φορτίο της ενοχής τους και το ξεπληρώνουν με το τίμημα της ζωής τους. Ο
Καλάγιεφ λέει, «έγινα επαναστάτης γιατί αγαπώ την ζωή», θα αφαιρέσει επομένως
μια ανθρώπινη ζωή από αγάπη για την ζωή. Ο Στέπαν, ο αγωνιστής της δράσης, τον
διορθώνει, «δεν αγαπώ τη ζωή, αλλά τη δικαιοσύνη, που είναι πάνω από τη ζωή». Θα
σκοτώσουν λοιπόν όχι γιατί αγαπάνε τη ζωή ή τον εαυτό τους αλλά γιατί είναι
δίκαιοι και θα πρέπει να καταβάλουν το τίμημα για να αποδείξουν τη δικαιοσύνη τους.
Η Ντόρα λέει ότι ένας αληθινός επαναστάτης δεν αγαπάει ποτέ την ζωή του. Θα
σκοτώσουν λοιπόν για τη δικαιοσύνη, όχι από αγάπη για τη ζωή. Και η δικαιοσύνη
τους δεσμεύει μέχρι το απώτατο σύνορο.
Θα δώσουν ζωή για να πάρουν ζωή.
Πριν τραβήξει ο δήμιος
τον μοχλό της αγχόνης, ο Καλάγιεφ γέρνοντας αδιάφορα το κεφάλι του «κούνησε το
πόδι του να φύγει λίγη λάσπη που είχε λερώσει το παπούτσι του». Οι ντελικάτοι
δολοφόνοι μπόρεσαν και ξεμπέρδεψαν με την βδελυγμία του κόσμου τινάζοντας την
υποκρισία από μέσα τους όπως ο Καλάγιεφ τίναξε να φύγει η λάσπη από το παπούτσι
του. Δεν κάνανε τον κόσμο καλύτερο. Αδιαφορώντας όμως για την ζωή τους και τον
θάνατο μπόρεσαν να γλυτώσουν από το απόλυτο κακό, να γίνουν υποκριτές
σκοτώνοντας στο όνομα της αγάπης για τον άνθρωπο.
¤
Ο φόνος λένε ότι είναι η
μεγαλύτερη από όλες τις αμαρτίες. Δεν φαίνεται να συμφωνούνε όλοι. Ο Δάντης
στην Divina comedia έβαλε στο έσχατο επίπεδο της Κόλασης, στα παγωμένα νερά του
Κωκυτού, να τιμωρούνται οι διπλοπρόσωποι και οι προδότες. Εκεί συνάντησε την
ψυχή του Ιούδα, «που πιότερο παίδευε» απ’ όλους το τέρας με τα «έξι μάτια και
τα τρία σαγόνια» ξεγυμνώνοντας με τις δαγκωματιές του την πλάτη. Εκεί ο Δάντης
βρήκε τον μεγαλύτερο ένοχο της ανθρωπότητας. Την υποκρισία.
¤
O Χέρμαν Mέλβιλ έλεγε: “Το
απόλυτο κακό δεν έχει τίποτα κοινό με το αισχρό ή το αισθησιακό”. Το απόλυτο
κακό δεν έχει τίποτα κοινό με την κοινωνία των ανθρώπων. Το απόλυτο κακό δεν
γνωρίζει τίποτα από την ιδέα της ισότητας, της αδελφοσύνης και της δικαιοσύνης.
Ούτε γνωρίζει από συγκεκριμένα χρώματα, ιδεολογίες ή παρατάξεις. Το απολυτό
κακό βρίσκεται στον άμβωνα της εκκλησίας, μεταξύ των κρατούμενων του Άουσβιτς
στην ουρά για τα κρεματόρια, στα φιλανθρωπικά σουαρέ των κύκλων για την
αλληλεγγύη και στις διαδηλώσεις με σφιγμένες γροθιές για τον αγώνα κατά του
κακού. Το απόλυτο κακό δεν γνωρίζει τη γλώσσα των ανθρώπων. Είναι παντού, είσαι
εσύ.
“God bless Captain Vere!”, Billy Budd, (1888). Herman
Melville
18/9/2018, Αγρίνιο, οδό
Μαβίλη και Καλλέργη, το απόλυτο κακό στην πιο αγνή του μορφή.
¤
(Η παράγραφος αυτή
προστέθηκε στο κείμενο λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του Ζαχαρία Κωστόπουλου
στις 21/9/2018 στην Ομόνοια).
Ο τρόμος δεν είναι ότι
οδεύουμε προς την εξαχρείωση των αισθήσεων, όσο ότι τη θέση της αθωότητας έχει
αναλάβει ο εκλεκτικός ανθρωπισμός. Ζούμε τους καιρούς όπου η συγκίνηση
παρέχεται μόνον με εισιτήριο την ιδεολογία. Η ευαισθησία των ένθεν και εκείθεν
είναι πλέον απροκάλυπτα επιλεκτική. Από την μία ο Φύσσας, από την άλλη ο
Νικόλας, για τους μεν ο Ζακ για τους άλλους η Μυρτώ. Την κάθε παράταξη συγκινεί
μόνον η απώλεια εκείνων που την επιβεβαιώνουν ιδεολογικά. Σε αυτό το δίπολο ο
πραγματικός χαμένος είναι το οικουμενικό αίτημα “για όλους τους ανθρώπους για
κάθε πληγωμένο”. Αν και φαινομενικά μόνον μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια
κάποια αναβίωση του δίπολου “αριστερά” – “δεξιά” (το οποίο σπεύδει ήδη να
ψηφοθηρεύσει ο ΣΥΡΙΖΑ), αυτό που στην πραγματικότητα αντιπαραβάλλεται μπροστά
μας είναι δύο νέες διαφορετικές μορφές “δεξιάς”. Η “δεξιά” του ριζώματος και η
“δεξιά” του ξεριζώματος. Η κάθε μία από αυτές θέλει να επιβάλει τον δικό της
ετσιθελισμό. Ευρωπαϊκό και “κοσμοπολίτικο” για τους μεν, μυωπικό και
αντιρεαλιστικό για τους άλλους. Τρεμοπαίζει το φως από το καντηλάκι της
αθωότητας…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου