Η Συγκίνηση των Παθών, από άγνωστους καλλιτέχνες

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Η εικαστική αφήγηση της Μεγάλης Εβδομάδας από τους Αβορίγινες μέχρι τους Ζουλού της Νότιας Αφρικής

Από τον τρίτο αιώνα η χριστιανική εικονογραφία χρησιμεύει ως στοιχείο μνήμης και διδασκαλίας. Στα χρόνια του «γενικευμένου» αναλφαβητισμού, η Αγιογραφία ήταν το σημαντικότερο μέσο προσέγγισης και γνώσης της θρησκείας που εξαπλωνόταν με ορμή. Δεν είναι τυχαίο ότι οι παλαιότερες Αγιογραφίες προέρχονται από κατακόμβες και τοίχους σπιτιών της Συρίας. Στο Βυζάντιο και τη Δύση υπήρξε παράλληλη καλλιέργεια της θρησκευτικής τέχνης. Κέντρο όλων η Κωνσταντινούπολη από την οποία κληρονόμησαν και ανέδειξαν την παράδοση της Αγιογραφίας η Ρωσία και η Αρμενία. Από τη χριστιανική Μέση Ανατολή και τη Μικρά Ασία γνώρισαν τη χριστιανική τέχνη η Αίγυπτος και η Αιθιοπία δίνοντάς όμως τη δική τους οπτική. Στο δικό τους πολιτιστικό περιβάλλον προσάρμοσαν την αγιογραφία η Ινδία και το Κογκό που τη γνώρισαν από τους Πορτογάλους. Το ίδιο συνέβη και σε άλλες περιοχές του πλανήτη όπως στη Νότια και Κεντρική Αμερική, Αυστραλία, Άπω Ανατολή κοκ.

Έτσι τη φετινή Μεγάλη Εβδομάδα παρουσιάζουμε τα Άγια Πάθη μέσα από την τέχνη αγνώστων σε μας καλλιτεχνών και τεχνοτροπιών.

Προς το Γολγοθά

 

Ινδία, Jyoti Sahi. Η οδός του Μαρτυρίου, 2009. Λάδι σε καμβά, 61 × 50,8 cm

Ένα από τα πολλά έργα που φιλοτέχνησε ο Ινδός καλλιτέχνης Jyoti Sahi (γ. 1944), κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής του 2009. Ο δρόμος προς το Γολγοθά περνά από το οροπέδιο Deccan της νότιας Ινδίας, πέρα ​​από τον ποταμό Τάμπα (Tungabhadra) που οφιοειδής καλύπτει το δεξιό άκρο του πίνακα. Το Άγιο Πνεύμα ακολουθεί τον Ιησού ως hamsa, (κύκνος της ινδικής μυθολογίας που ταυτίζεται με την απόλυτη πραγματικότητα στο σύμπαν). Ο πατέρας του Sahi ήταν ινδουιστής και η μητέρα του χριστιανή.

Το αίμα και τα δάκρυα

 

Νότια Αφρική. Lindiwe Mvemve. Σταύρωση, 1977. Συλλογή Haus Völker und Kulturen, St. Augustin, Γερμανία

Ο κήπος της Γεθσημανή, στο Όρος των Ελαιών, όπου ο Ιησούς πέρασε τις τελευταίες του στιγμές πριν από τη Σταύρωση. Το πικρό ποτήρι εμπεριέχει σταγόνες από αίμα και δάκρυα του Σταυρού. Απεικονίζεται όλο το μαρτύριο του Ιησού με κορύφωση τη Σταύρωση. Η κεντρική φιγούρα υπονοεί το Θεό, από τα χέρια του οποίου περνάνε όλα τα δεινά των ανθρώπων. Η Lindiwe Mvemve (γ. 1953), ανήκει στο έθνος των Ζουλού, σπούδασε ζωγραφική σε σχολή που ίδρυσαν στη Νότια Αφρική Σουηδοί Ιεραπόστολοι.

Θεία Οργή

 

Αυστραλία – Αβορίγινες. Clifford Possum Tjapaltjarri. Μεγάλη Παρασκευή, 1994. Ακρυλικό σε καμβά, 116 × 154 εκ. Συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης της Αυστραλίας.

O Αβορίγινος Αυστραλός καλλιτέχνης Clifford Possum Tjapaltjarri (1932 – 2002) αποτυπώνει στο έργο τη Θεία οργή και τιμωρία. Παρουσιάζει το Γολγοθά από απόσταση. Σ’ αυτή τη μακρινή προβολή βλέπουμε ένα κεραυνό να σχίζει το φλογισμένο ουρανό, τον κόκκινο σαν αίμα. Αριστερά, το σύμπλεγμα των Πλειάδων, που στη μυθολογία των Αβορίγινων αναφέρονται ως «Επτά αδελφές», μοιάζουν μάρτυρες στο συμπαντικό γεγονός. Δεν υπάρχουν σώματα στους Σταυρούς, αλλά ένα αγκάθινο στεφάνι και τρία μεγάλα καρφιά υπαινίσσονται την παρουσία του Χριστού. Τα ανθρώπινα ίχνη, που εισέρχονται από το κάτω μέρος, μας καλούν να εστιάσουμε στο Σταυρό όπου ξεψύχησε ο Ιησούς. Ο Clifford Possum Tjapaltjarri γνώρισε το Χριστιανισμό στις εγκαταστάσεις μιας ιεραποστολής, όπου ως παιδί είχε καταφύγει άρρωστο από ασιτία.

Ο Θρήνος

 

Εκουαδόρ, Oswaldo Guayasamín, Εκτέλεση, 1943. Λάδι σε ξύλο, 80 × 120 cm. Συλλογή από το Μουσείο της la Casa de la Cultura Ecuatoriana

Ο Oswaldo Guayasamín (1919 – 1999), καλλιτέχνης των Μάγια. Η μητέρα του ήταν γηγενής και ο πατέρας του μεικτής καταγωγής. Μεγάλο μέρος της δουλειάς του αποτυπώνει τα δεινά των αυτοχθόνων λαών και το ανθρώπινο κόστος του πολέμου.

Η «Εκτέλεση» απεικονίζει ένα νεκρό γυμνό νέο. Τρεις γυναίκες τον θρηνούν, τον φροντίζουν και τον στηρίζουν, έχοντας τυλίξει τις πληγές του σε λινό. Μία από τις γυναίκες απομακρύνεται ανήμπορη να αντιμετωπίσει τη σφαγή και την απώλεια. Ο θυμός και η λύπη τονίζεται περισσότερο με τις γωνίες των τεσσάρων μορφών. Η ασάφεια του χώρου συντελεί ώστε ο θρήνος να αντανακλάται σε κάθε παρόμοιο τραγικό γεγονός. Η επικρατέστερη ανάγνωση αναφέρεται στις τρεις Μαρίες που θρηνούν για το θάνατο του Ιησού, αμέσως μετά την αποκαθήλωση.

Ο τελευταίος δείπνος

 

Κονγκό, Joseph Mulamba-Mandangi. Ο Μυστικός Δείπνος, 1997. Peinture grattée, 70 × 60 cm. Συλλογή του Missio Aachen.

Στη ζωγραφική του για το Μυστικό Δείπνο, ο Joseph Mulamba-Mandangi (γ.1964) παρουσιάζει το Χριστό με τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων του Κογκό και σε περιβάλλον της αφρικανικής χώρας. Σε μια καλύβα από μπαμπού, ο Ιησούς προσφέρει στους μαθητές κρασί από φοίνικα. Οι δώδεκα Απόστολοι αντιδρούν μαθαίνοντας ότι ένας από αυτούς θα τον προδώσει. Οι αφρικανικές μάσκες στο παρασκήνιο υποδηλώνουν ότι το γεύμα αποτελεί τελετή μετάβασης. Ο Ιησούς θα περάσει από τη ζωή στο θάνατο και στη συνέχεια θα επιστρέψει για να διαδώσει το μήνυμα του σε όλους τους ανθρώπους.

Η άρνηση του Πέτρου

 

Φιλιππίνες, Vicente Manansala, 1963. Ο άνθρωπος με τον κόκορα, 1963. Ακουαρέλα, 58,4 × 78,7 εκ.

Ο Vicente Manansala (1910 – 1981) υπήρξε ένας από τους τρεις σημαντικότερους μοντερνιστές των Φιλιππίνων (Cruz, Manansala, Lopez ). Ανέπτυξε προσωπικό στυλ, γνωστό ως «διάφανο κυβισμό», που χαρακτηρίζεται από τη γεωμετρική όψη των μορφών και τη μετατόπιση και αλληλοεπικάλυψη των επιπέδων.

Στο έργο «o άνθρωπος με τον κόκορα», είναι πιθανό ο καλλιτέχνης υπαινίσσεται έναν άνδρα που ασχολείται με κοκορομαχίες. Αλλά στην όλη σύνθεση προκύπτουν βαθύτεροι συμβολισμοί σχετικά με την άρνηση του Πέτρου. Ο κόκορας φωτίζεται χαρακτηριστικά ως παράγοντας αποκάλυψης, σε αντίθεση με τον άνδρα που κρύβεται στη βαριά σκιά της ντροπής και τα μάτια του φανερώνουν τύψεις και ανασφάλεια.

Ενώπιον του Πιλάτου

 

Κίνα, He Qi. Ο Πιλάτος πλένει τα χέρια του, 2007. Λάδι σε καμβά.

Ο Χι Τσι (γ.1950) είναι ο πρώτος Κινέζος που κατέχει διδακτορικό στη θρησκευτική τέχνη. Προσπαθεί να ενσωματώσει στην κινέζικη λαϊκή τέχνη στοιχεία της μεσαιωνικής τέχνης της Δύσης και του αμερικάνικου μοντερνισμού. Επιδιώκει να δημιουργήσει μια χριστιανική εικονογραφία που να ταιριάζει σε ένα ασιατικό σπίτι. Προσπάθεια όχι εύκολη.

Για παράδειγμα, όταν παρουσίασε τα σχέδια της τοιχογραφίας σε καινούργιο ναό της πατρίδας του, ο επίσκοπος την απέρριψε και ζήτησε αντιγραφή του Μυστικού Δείπνου του Ντα Βίντσι. Στο μυαλό του ιερωμένου ήταν πιο αυθεντικά χριστιανικό.

Στη ζωγραφιά αξίζει να προσεχθεί το πρόσωπο στο στήθος του Πιλάτου. Παραπέμπει σε μάσκα της όπερας του Πεκίνου και συμβολίζει τη συνενοχή του Πιλάτου στη χρήση βίας και όπλων σε βάρος του Ιησού. www.heqiart.com

Ίδε ο Άνθρωπος

Κροατία, Hrvoje Marko Peruzović. Ecce Homo, 2014. Ακρυλικό σε καμβά, 40 × 30 εκ.

Ο Πιλάτος παραδίδει στους στρατιώτες τον Ιησού που υφίσταται τις επιθέσεις και το χλευασμό του όχλου. Αυτή την ταπείνωση απεικονίζει στο έργο του ο Κροάτης Hrvoje Marko Peruzović (γ.1971). Το θλιμμένο πρόσωπο του Ιησού αποκαλύπτει το μαρτύριο και τους βασανισμούς.     Ένα μάτι είναι πρησμένο – κλειστό∙ το άλλο φωτεινό μπλε αποκαλύπτει τη θλίψη και συμπάθεια για τους βασανιστές του. Εδώ ο Ιησούς είναι   μια προτομή που επιπλέει σε ένα πεδίο κόκκινο, ένα πεδίο βαμμένο με αίμα. Ακόμα και το φωτοστέφανο, η δόξα Του, έχει το χρώμα του αίματος. Η όλη εικόνα υποβάλει το θεατή να δει τον αθώο αμνό που σκοτώθηκε για τις αμαρτίες των ανθρώπων. www.peruzovic.com

Ταπεινότητα

 

Ιαπωνία, Sadao Watanabe. Ο Χριστός πλένει τα πόδια των Μαθητών, 1963. Χαρακτικό (5/10), 66×57 εκ.

Μια τολμηρή και πιο εντυπωσιακή απόδοση της πράξης που περιγράφεται από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη. Ο Sadao Watanabe ((1913-1996) με την επιμήκυνση των χεριών, των δακτύλων και των ποδιών και τα μεγάλα μάτια του Ιησού, τονίζει τη σπουδαιότητα αυτής της συμβολικής πράξης. Ο απόστολος Πέτρος κάθεται με τα μάτια κλειστά με ταπεινότητα και προσευχή, καθώς ο Χριστός γονατίζει μπροστά του. Ένας άγγελος φέρνει ευλογία και Ουράνια συναίνεση αγγίζοντας απαλά το φωτοστέφανο του Χριστού. Οι τρεις μορφές κάμπτονται η μία στην άλλη∙ μοιάζουν να μοιράζονται την αγάπη και τη βαθιά αγιότητα.

Αφρικανοί χαρακτήρες της Βίβλου

 

Ζάμπια, Emmanuel Nsama. Θριαμβευτική Είσοδος, 1969. Τοιχογραφία στο παρεκκλήσι σε γυμνάσιο θηλέων στο Njase της περιοχής Choma.

 Το γεγονός ότι ο Ιησούς απεικονίζεται ως Αφρικανός προσθέτει ξεχωριστή αξία στην εικόνα καθώς οι ντόπιοι βρίσκονταν σε διάλογο με τους Ευρωπαίους σε μια χώρα που ανεξαρτητοποιήθηκε το 1964, πέντε χρόνια πριν τη φιλοτέχνηση της τοιχογραφίας. Τα έργα του Emmanuel Nsama (1941 -2011) είχαν μεγάλη σημασία σε σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά της πατρίδας του. Το 1969 ένας Ευρωπαίος ιεραπόστολος ανέθεσε στον Nsama να ζωγραφίσει οκτώ μεγάλες τοιχογραφίες για το σχολείο που είχε ιδρύσει και το οποίο τώρα ανήκει στην εκκλησία της Ζάμπια. Ο Nsama είχε την αυτονομία να απεικονίζει ως Αφρικανούς χαρακτήρες της Βίβλου, και κατά κάποιο τρόπο γίνεται διερμηνέας του χριστιανισμού επιτρέποντας στους Αφρικανούς να συναντήσουν το Ευαγγέλιο στη δική τους κουλτούρα

Τάφοι σε ερείπια

 

Ουκρανία, Sergii Radkevych. Τάφος του Κυρίου, 2011. Ακρυλικό και αεροζόλ σε σκυρόδεμα.

Η Ταφή του Ιησού είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στις επιλογές του    του Ουκρανού καλλιτέχνη Sergii Radkevych (γ. 1987). Εμπνευσμένος από τη «γλώσσα» της αγιογραφίας, προσαρμόζει τις ζωγραφικές του σε   τέχνη του δρόμου. Ζωγραφίζει τους τοίχους εγκαταλελειμμένων εργοστασίων, αχυρώνες, πέτρινα ερείπια κλπ. Στόχος του να μετατρέψει τα ερειπωμένα κτίσματα σε πνευματικούς χώρους. Βλέπουμε ένα τσιμεντένιο παρατημένο κτίσμα κάπου στα Καρπάθια όρη, να γίνεται ο τάφος του Κυρίου. Ο καλλιτέχνης ελπίζει ότι οι άνθρωποι που ανηφορίζουν στο βουνό θα σταματήσουν να δουν την εικόνα και να αναλογισθούν την υπέρτατη θυσία του Χριστού.

radkevychsergii.wixsite.com

https://www.art22.gr/%ce%b7-%cf%83%cf%85%ce%b3%ce%ba%ce%af%ce%bd%ce%b7%cf%83%ce%b7-%cf%84%cf%89%ce%bd-%cf%80%ce%b1%ce%b8%cf%8e%ce%bd-%ce%b1%cf%80%cf%8c-%ce%ac%ce%b3%ce%bd%cf%89%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%ba%ce%b1/