ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ: Ντονατέλλο: Ο σπουδαίος γλύπτης

Παρασκευή 4 Νοεμβρίου 2022

Ντονατέλλο: Ο σπουδαίος γλύπτης – εφευρέτης της Αναγέννησης

Μεγάλη έκθεση του σπουδαίου γλύπτη της ιταλικής Αναγέννησης, Ντονατέλλο στη Gemäldegalerie στο Βερολίνο.

Τα περίπου 90 έργα της έκθεσης που παρουσιάζονται για πρώτη φορά όλα μαζί επιδιώκουν να αναδείξουν το γεγονός ότι η ιστορία του Ντονατέλλο είναι μια ιστορία της Αναγέννησης.

Ο Ντονατέλλο (περ.1386-1466) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της Ιταλικής Αναγέννησης. Στα έργα του η μεσαιωνική κληρονομιά ενσωματώνεται σε ένα νέο, πιο ρεαλιστικό όραμα του κόσμου, αυτό που αντλούσε την έμπνευση του από την κλασική αρχαιότητα και οι Φλωρεντιανοί ουμανιστές ακαδημαϊκοί προσπαθούσαν να αναβιώσουν.

Dudley Madonna, 1440

Ο Ντονατέλλο εργάστηκε για περισσότερο από εξήντα χρόνια για πάμπολλες αναθέσεις έργων, ιδιωτικών και δημόσιων, στην γενέτηρά του Φλωρεντία, αλλά και στην Πάδουα, τη Νάπολη, τη Ρώμη και το Πράτο. Η ανεξάντλητη δημιουργικότητα του τον οδηγούσε σε μια διαρκή ανανέωση τόσο των θεμάτων όσο και των υλικών του. Ακόμα και αν ο Ντονατέλλο δεν υπήρξε ο μοναδικός «εφευρέτης» της Αναγέννησης, εντούτοις υπήρξε ένας των κορυφαίων της εποχής όπου η πρόοδος σήμαινε τη στροφή του βλέμματος στο παρελθόν.

Η αρχή κοντά στους μεγάλους σύγχρονους του

Το 1403 ο Ντονατέλλο ήταν μόλις 17 χρονών όταν εργάστηκε ως βοηθός στο εργαστήριο του Φλωρεντινού Λορέντζο Γκιμπέρτι, ο οποίος ετοίμαζε την περίφημη χάλκινη πόρτα του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας. Στο εργαστήριο του Γκιμπέρτι δημιουργήθηκαν τα πρώτα ανάγλυφα της Παναγίας από πηλό, ένα υλικό που δεν είχε χρησιμοποιηθεί από τους γλύπτες από την εποχή της αρχαιότητας. Ο Ντονατέλλο δεν ήταν ικανοποιημένος με το ρόλο του βοηθού και σύντομα έγινε ο γλύπτης του Καθεδρικού της Φλωρεντίας, του Ντουόμο. Το πρώτο του αριστούργημα ήταν ο μνημειώδης Δαυίδ του. Έτσι ο Ντονατέλλο έγινε δεξιοτέχνης τόσο στον πηλό όσο και στο μάρμαρο, μια πολύπλευρη γνώση που θα ήταν το χαρακτηριστικό της τέχνης του και των μελλοντικών ανακαλύψεων του.

David, 1408-9 και 1416

Ρώμη

Ο 1407 ο Ντονατέλλο εγκατέλειψε το εργαστήριο του Γκιμπέρτι και συνεργάστηκε με τον Φιλίππο Μπρουνελλέσκι. Οι δυό τους ταξίδεψαν στη Ρώμη για να γνωρίσουν καλύτερα την αρχαία κληρονομιά, που τόσο τους ενέπνεε και ήθελαν να μιμηθούν. Ο Μπρουνελέσκι έγινε αρχιτέκτονας και ο Ντονατέλλο υιοθέτησε αρχιτεκτονικά στοιχεία στην τέχνη του. Επίσης οι δυό τους ανανέωσαν τη ζωγραφική, εισάγοντας τη γραμμική προοπτική που θα χρησιμοποιούσαν οι επόμενες γενιές ζωγράφων για αιώνες, ιδίως από τον Μασάτσιο και μετά. Ο Ντονατέλλο τη χρησιμοποίησε ιδιαίτερα στα ανάγλυφα από μάρμαρο που είχαν βάθος μόνο μερικά χιλιοστά.

Piot Madonna, 1440

Βλέμμα προς τον εσωτερικό κόσμο

Για τον Ντονατέλλο η αναζήτηση για ρεαλισμό δεν περιοριζόταν μόνο στην επιθυμία του να αναπαραστήσει τον χώρο με πιο αντικειμενικό τρόπο. Τα μεγάλα γλυπτά του χαρακτηρίζονται από μια ψυχολογική διάσταση και μια προσπάθεια να μεταδώσουν έντονα συναισθήματα, τον φόβο, την αγωνία, την ενδοσκόπηση. Μεταγενέστερα έλεγαν πως ο Ντονατέλλο μιλούσε στους αγίους και τους προφήτες του και τους καλούσε να μιλήσουν. Στα γλυπτά του δεν θα πρέπει ο θεατής να αναζητήσει πορτραίτα, καθώς πρόκειται για εικόνες της φαντασίας του γλύπτη και όχι μιμήσεις ιστορικών προσώπων.

Spiritelli, 1436-38

Spiritelli και Madonnas

Στη Ρώμη ο Ντονατέλλο ανακάλυψε κάποια από τα πιο αγαπημένα μοτίβα της αρχαιότητας, όπως τα γυμνά, φτερωτά παιδάκια που κοσμούσαν τις σαρκοφάγους. Αυτά τα «μικρά πνεύματα» έγιναν τη δεκαετία του 1430 οι πρωταγωνιστές σε δύο από τα μπαλκόνια των καθεδρικών του Πράτο και της Φλωρεντίας. Παρά το χριστιανικό πλαίσιο, ο φρενήρης χορός τους θυμίζει παγανιστικές πομπές. Σε σύγκριση με την αναπαράσταση τους σε χριστιανικά συμφραζόμενα, αυτά τα πνευματάκια έδιναν στον καλλιτέχνη μια τεράστια ελευθερία και η νεότητα τους ήταν αναμφισβήτητα συμβολική της έννοιας της ανανέωσης που κυριαρχούσε την εποχή αυτή.

Στην Ιταλία του 15ου αιώνα το υπνοδωμάτιο στολιζόταν από ένα πορτραίτο της Παναγίας ή της Παναγίας με το Θείο Βρέφος, η οποία θα προστάτευε την μητέρα και τα παιδιά της από τους κινδύνους της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Η φήμη του Ντονατέλλο σχετίζεται τόσο με τις μεγάλες δημόσιες αναθέσεις που λάμβανε, όσο και με τις πάμπολλες Παναγίες που δημιουργούσε, εντυπωσιάζοντας με την εφευρετικότητα του στις συνθέσεις και τα υλικά.

Πάδουα

Το 1443 ο Ντονατέλλο παρέμεινε στην Πάδουα ως το 1454.

Εκεί ανέλαβε σημαντικότατες αναθέσεις και δημιούργησε αξεπέραστα αριστουργήματα, όπως μια μεγάλων διαστάσεων χάλκινη Σταύρωση και μια τεράστια Άγια Τράπεζα για τη Βασιλική του Αγίου Αντωνίου. Μπροστά από τη βασιλική ο Ντονατέλλο κατασκεύασε ένα μεγάλο χάλκινο ιππέα, αφιερωμένο στον επικεφαλής μισθοφόρο Erasmo da Narni, γνωστό ως Il Gattamelata. Κανείς δεν είχε πετύχει παρόμοιο τεχνικό επίτευγμα από την αρχαιότητα και μετά και ο Ντονατέλλο εισήλθε στο «πάνθεον» των αρχαίων γλυπτών.

Πάθος

Το 1454 ο Ντονατέλλο γύρισε από την Πάδουα και εργάστηκε κυρίως στη Φλωρεντία για την οικογένεια των Μεδίκων, ενώ από το 1457 ως το 1461 παρέμεινε στη Σιένα όπου και δημιούργησε κορυφαία έργα.

Οι δυσκολίες των γηρατειών δεν τον πτόησαν. Το θέμα του Πάθους κυριαρχεί: το νεκρό σώμα του Ιησού και ο θρήνος της Παναγίας και των αγγέλων. Οι Μαντόνες του είχαν πια γίνει Επιτάφιοι Θρήνοι (Πιετά).

Το τέλος πλησίαζε. Ο γηραιός Ντονατέλλο άφηνε τα έργα του ανολοκλήρωτα, τα οποία αποκτούν σήμερα μια σύγχρονη διάσταση. Στις 13 Δεκεμβρίου 1466 ο Ντονατέλλο πεθαίνει στη Φλωρεντία, έχοντας αλλάξει για πάντα το ρου της ιστορίας της τέχνης.