Συντήρηση και αισθητική αποκατάσταση ζωγραφικών έργων τέχνης

Συνειδησιακά προβλήματα

από Σταύρος Μπαλτογιάννης

Πάει πολύς καιρός που η συντήρηση των έργων τέχνης πέρασε στον πανεπιστημιακό και ερευνητικό χώρο με δύο σοβαρά επακόλουθα. Το πρώτο, που είναι θετικό, καθιέρωσε τη συντήρηση ως έναν σοβαρό παράγοντα στη διάσωση και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του ανθρώπου και έτσι αντιμετωπίζεται πια παγκόσμια.

Το δεύτερο, που είναι και το αρνητικό, οδήγησε σε ένα είδος ξιπασμού των ειδικών με κίνδυνο να περάσει στο χώρο των συντηρητών το πάθος του νεοφώτιστου. Έτσι άρχισαν να χρησιμοποιούνται με μεγάλη ευκολία τρόποι και υλικά που υπαγόρευαν τα νέα χημικά παρασκευάσματα, τα οποία βγαίνουν άφθονα από τις σχετικές βιομηχανίες. Το φαινόμενο δημιούργησε σε εμάς τους παλαιότερους ένα σοβαρό αίσθημα ευθύνης που αναθέρμανε τον παλαιό προβληματισμό, ιδιαίτερα όσον αφορά τον καθαρισμό του έργου.

Εικ. 1. Ο συντηρητής επί το έργον.

Πόσο μπορούμε να προχωρήσουμε στη συντήρηση και την αποκατάσταση ενός έργου; Και μέχρι πού μας επιτρέπει το ίδιο το έργο να επέμβουμε; Το βέβαιο είναι ότι η ευθύνη για τα όρια στην επέμβαση και στον καθαρισμό του έργου είναι απόλυτα δική μας.

 

Προβληματισμοί στη συντήρηση ζωγραφικών έργων

Είναι αλήθεια ότι η συντήρηση δεν μπορεί να σταματάει στη στερέωση των χρωμάτων ή στην αναχαίτιση της μελλοντικής φθοράς του έργου στο χρόνο. Το όνειρο του συντηρητή είναι η αισθητική αποκατάσταση που αρχίζει με τον καθαρισμό και τελειώνει με την προσωπική επέμβασή του πάνω σε αυτό. Έτσι άλλωστε καθιερώθηκε και σαν το πρόσωπο με το μαγικό κλειδί που θα αποκαλύψει στον φιλότεχνο ή τον προσκυνητή το έργο, με τη μορφή που είχε στα χέρια του δημιουργού του. Αυτή η φιλοδοξία, που ανέκαθεν στοίχιζε αρκετά στην τέχνη, είναι αυτή που πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο και να αποκτήσει μέτρο.

Είναι αλήθεια ότι η μανία αυτή χαρακτηρίζει και άλλους παράγοντες που συνδέονται με τη συντήρηση του αντικειμένου, είτε αυτοί είναι οι αρχαιολόγοι ή άλλοι ειδικοί από τους οποίους συχνά δίνεται και η κατευθυντήρια γραμμή στην αποκατάσταση του έργου. Όσο αυτό ξεκινάει από τους ειδικούς ή σχετικούς με τη συντήρηση, το θέμα είναι συζητήσιμο. Όταν όμως αυτή η καθοδήγηση ξεκινάει από τους άπειρους ή, ακόμα χειρότερα, από παράγοντες που σχετίζονται με το εμπόριο των έργων τέχνης, άλλοτε γίνεται επικίνδυνο και κάποτε μοιραίο.

Εικ. 2. H εικόνα της «Κοίμησης της Θεοτόκου» του Θεοτοκόπουλου κατά τη διάρκεια της συντήρησης.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Μιλώντας ειδικότερα για ζωγραφικά έργα τέχνης, πρώτα πρέπει να τα εντάξουμε στο χώρο που ανήκουν και ύστερα να περάσουμε στην αντιμετώπιση και τη διατήρησή τους. Στην Ελλάδα ιδιαίτερα, τα ζωγραφικά έργα που αφήνονται στα χέρια του συντηρητή είναι η ζωγραφική του τελάρου, η ζωγραφική πάνω σε ξύλινο φορέα, η ζωγραφική του τοίχου και, λιγότερο συχνά, η ζωγραφική του χαρτιού.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.archaiologia.gr/blog/2014/02/10/%cf%83%cf%85%ce%bd%cf%84%ce%ae%cf%81%ce%b7%cf%83%ce%b7-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b1%ce%b9%cf%83%ce%b8%ce%b7%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b1%cf%80%ce%bf%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%ac%cf%83%cf%84%ce%b1%cf%83/