Το “Κακό” στο έργο του Κιούμπρικ και το διεθνές σύστημα

Κώστας Γρίβας

Το Καλοκαίρι που έχουμε αρχίσει να αφήνουμε πίσω μας, λόγω ενός τρακαρίσματος, βρέθηκα χωρίς αυτοκίνητο και παρέμεινα πολύ περισσότερο στην Αθήνα από ό,τι θα ήθελα. Έτσι, μεγάλο μέρος του χρόνου μου το πέρασα βλέποντας παλιές ταινίες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις ταινίες του Στάνλεϊ Κιούμπρικ

τις οποίες κάθε μία εξ αυτών θεωρώ σεμινάρια πολυεπίπεδης γνώσης αλλά και έναν γρίφο που αναπτύσσεται σε πολλά επίπεδα και εναλλακτικές πραγματικότητες.

Επηρεασμένος, πιθανώς και από ένα ζοφερό κλίμα, μια αίσθηση φόβου, επικείμενου κακού, ανασφάλειας και απογοήτευσης, που –αν δεν είναι ιδέα μου– διαπερνά μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας αυτές τις μέρες, νομίζω ότι εντόπισα κάποιους κοινούς παρονομαστές στις ταινίες του, ιδιαίτερα στη “Λάμψη” (The Shining) και στο “Μάτια Ερμητικά Κλειστά” (Eyes White Shut) που δεν είχα παρατηρήσει στο παρελθόν, ούτε είχα ακούσει τους κριτικούς κινηματογράφου να μιλάνε γι’ αυτές. Νομίζω λοιπόν ότι το έργο του Κιούμπρικ το διαπερνά η μελέτη του Κακού, των προσώπων και των υποστάσεων του Κακού και των δράσεών του στον Κόσμο.

Δεν είμαι κριτικός κινηματογράφου και πιθανώς κομίζω Γλαύκα εις Αθήνας, ίσως και η αντίληψή μου είναι εντελώς λάθος. Ωστόσο, επειδή θεωρώ ότι σε μεγάλο βαθμό η ανθρωπότητα οδηγείται σε ένα νέο παγκόσμιο ανταγωνισμό, όπου θα έχουν μεγάλη επίδραση ερμηνευτικά σχήματα βασισμένα σε αντιλήψεις, αναγνώσεις και αφηγήσεις περί Κακού, νομίζω ότι το θέμα αυτό πρέπει να συζητηθεί ευρύτερα.

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, λοιπόν, θεωρείται ως ο μέγας ανατόμος της ανθρώπινης φύσης στον κινηματογράφο. Ωστόσο, αν κάτι διατρέχει το έργο του, αυτό είναι η παρουσία του Κακού. Ενός Κακού που ξεπερνά το ατομικό επίπεδο και αποκτά σχεδόν θεσμικό, κοσμικό ή μεταφυσικό χαρακτήρα. Δεν πρόκειται για το Κακό ως μια απλή αντιπαράθεση Καλού-Κακού, αλλά για μια ατμόσφαιρα και δομή που εισέρχεται διαβρωτικά και καταλαμβάνει τους ανθρώπους, τους θεσμούς, ακόμα και τους ίδιους τους χώρους.

Το “Κακό” στις ταινίες του Κιούμπρικ

Στη “Λάμψη” (1980), έχουμε το Κακό ως Χώρο. Το ξενοδοχείο Overlook δεν είναι απλώς σκηνικό αλλά ένας ζωντανός οργανισμός. Ένας πανίσχυρος, αν και τρωτός, αρχετυπικά κακόβουλος, ζωντανός οργανισμός. Οι τοίχοι, οι διάδρομοι, η αίθουσα χορού, τα δωμάτια και γενικά ολόκληρο το ξενοδοχείο είναι τα εσωτερικά όργανα αυτού του ζοφερού όντος. Ο Τζακ Τόρρανς, τον χαρακτήρα του οποίου απεικονίζει με ανατριχιαστική πληρότητα ο Τζακ Νίκολσον, δεν γίνεται κακός επειδή το αποφασίζει, αλλά επειδή τον απορροφά η “μνήμη” του ίδιου του χώρου. Μια μνήμη γεμάτη βία, αίμα, εξουσία και σκοτεινές ηδονές. Η τελική σκηνή του χορού αποκαλύπτει ότι το Κακό έχει τη μορφή μιας “κοινωνίας φαντασμάτων”, η οποία επιβιώνει στον χρόνο, πέρα από το άτομο.

Στα “Μάτια Ερμητικά Κλειστά” (1999), το Κακό εμφανίζεται ως Κοινωνία Εξουσίας. Ο γιατρός Μπιλ Χάρφορντ (Τομ Κρουζ) μπαίνει σε έναν μυστικό κόσμο όπου η ερωτική τελετουργία συνδέεται με την πολιτική και κοινωνική ισχύ. Όπως και στη “Λάμψη”, κάτω από τη λάμψη του πάρτι στην αρχή υπάρχει κάτι ζοφερά απειλητικό. Και εδώ, το Κακό δεν εντοπίζεται σε ένα πρόσωπο, αλλά εμφανίζεται ως υπόγεια κοινωνία, ως μια ελίτ που κινεί νήματα ασκώντας σεξουαλική μαγεία. Υπάρχουν πολλές σκηνικές ομοιότητες με τη “Λάμψη”: στη μουσική στο πάρτι, τον φωτισμό κλπ, ενώ κυριαρχεί μια υπόγεια αίσθηση ότι οι καλεσμένοι είναι φαντάσματα ενός άλλου κόσμου.

Στο “Κουρδιστό Πορτοκάλι” (A Clockwork Orange, 1971), που είναι βασισμένο πάνω στο μυθιστόρημα του Άντονι Μπέρτζες, το Κακό εμφανίζεται ως Σύστημα Ελέγχου. Ο Άλεξ (Μάλκολμ Μακ Ντάουελ) και η συμμορία του αντιπροσωπεύουν την πιο ωμή μορφή βίας. Ωστόσο, το απόλυτο Κακό στην ταινία δεν είναι οι εγκληματικές πράξεις του Άλεξ, αλλά το ίδιο το κράτος που τον “θεραπεύει”. Η περίφημη “θεραπεία Λουντοβίκο” στερεί από τον Άλεξ την ελευθερία βούλησης, μετατρέποντάς τον σε μια “ρομποτική” ύπαρξη. Εδώ το Κακό παίρνει τη μορφή της απανθρωπιάς του συστήματος, που εκμηδενίζει την ανθρώπινη υπόσταση για χάρη της τάξης.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://slpress.gr/idees/to-kako-sto-ergo-tou-kioumprik-kai-to-diethnes-sistima/