Ο ρόλος του καλλιτέχνη και η θέση του στην κοινωνία

Ήρα Παπαποστόλου

Ιστορικός και κριτικός τέχνης

Σύντομη αναφορά στην ιστορία της Τέχνης. Ο ρόλος και η θέση του καλλιτέχνη στα χρόνια που ακολουθούν.

Οι πρωτόγονοι καλλιτέχνες εργάζονταν για τους ανθρώπους της δικής τους φυλής, που ήξεραν ακριβώς τι σημαίνει κάθε μορφή ή κάθε χρώμα. Το κοινό δεν περίμενε από αυτούς να καινοτομήσουν, αλλά να χρησιμοποιήσουν την τέχνη και τη γνώση τους για να εκτελέσουν το έργο. Τα υπερφυσικά είδωλα που έφτιαχναν είχαν σχέση με τη μαγεία και τη θρησκεία ενώ ταυτόχρονα ήταν και η πρώτη μορφή γραφής.

Οι Αιγύπτιοι καλλιτέχνες μιλούσαν για το γλύπτη ως «εκείνον που σε κρατάει στη ζωή». Δεν έφτιαχναν έργα για να προσφέρουν απόλαυση, αλλά για να «διατηρούν τη ζωή». Αν διατηρούσαν το ομοίωμα του βασιλιά, αυτός θα εξακολουθούσε να υπάρχει για πάντα. Αρχικά, αυτό αποτελούσε προνόμιο των βασιλιάδων, αργότερα, όμως, ο κάθε άνθρωπος φρόντιζε για τη μεταθανάτια ζωή του, παραγγέλνοντας έναν ακριβό τάφο που θα στέγαζε μια μούμια και το ομοίωμά του. Όσο για τις ζωγραφιές και τα γλυπτά των αιγυπτιακών τάφων, ήταν οι σύντροφοι της ψυχής στον «άλλο κόσμο».

Ο Αίας και ο Αχιλλέας παίζουν ζάρια σε μελανόμορφο αμφορέα, Μουσείο Βατικανού

 Όταν οι Έλληνες καλλιτέχνες άρχισαν να φτιάχνουν πέτρινα αγάλματα, ξεκίνησαν από κει που είχαν σταματήσει οι Αιγύπτιοι και οι Ασσύριοι. Οι Αιγύπτιοι είχαν βασίσει την τέχνη τους στη γνώση. Οι Έλληνες άρχισαν αντί γι’ αυτό να χρησιμοποιούν τα μάτια τους. Ακολούθησαν οι ζωγράφοι. Πολλοί από αυτούς, μάλιστα, ήταν ακόμη πιο διάσημοι στην εποχή τους από τους γλύπτες και αυτό φαίνεται από τις παραστάσεις στα αγγεία των οποίων η ζωγραφική εξελίχθηκε σε σημαντική βιοτεχνία στην Αθήνα, και οι ταπεινοί εργάτες που δούλευαν στα εργαστήρια ήταν εξίσου πρόθυμοι με τους υπόλοιπους καλλιτέχνες να εφαρμόσουν τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις στα έργα τους.

Η ελληνική τέχνη έφτασε στο ύψιστο σημείο της εξέλιξής της όταν η αθηναϊκή δημοκρατία βρισκόταν στην ακμή της. Ο Περικλής φερόταν στους καλλιτέχνες σαν να ήταν ίσοι του. Προς το τέλος του πέμπτου αιώνα, οι καλλιτέχνες είχαν απόλυτη συναίσθηση της δύναμης και της μαστοριάς τους. Παρόλο που θεωρούνταν ακόμη βιοτέχνες, και παρά το γεγονός ότι τους καταφρονούσε ίσως η «υψηλή κοινωνία», ένα μεγάλο μέρος του κοινού άρχισε να ενδιαφέρεται για τη δουλειά τους και όχι μόνο εξαιτίας του θρησκευτικού και πολιτικού της ρόλου: οι άνθρωποι έκαναν σύγκριση ανάμεσα στις αρετές των «σχολών», δηλαδή στη μέθοδο, στο ύφος και στην παράδοση που διαφοροποιούσαν τους καλλιτέχνες των διαφόρων πόλεων.

Στη Ρώμη, οι περισσότεροι καλλιτέχνες ήταν Έλληνες και οι περισσότεροι Ρωμαίοι συλλέκτες αγόραζαν είτε έργα τους είτε αντίγραφά τους. Όταν η Ρώμη έγινε κοσμοκράτειρα, οι καλλιτέχνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με νέες απαιτήσεις και το σημαντικότερο επίτευγμα των Ρωμαίων καλλιτεχνών ήταν τα δημόσια έργα. Η προτομή είχε ιερή σημασία και οι Ρωμαίοι άφηναν τους καλλιτέχνες να παριστάνουν τα πρόσωπα φυσικά και ακαλλώπιστα, κάτι που δεν είχαν κάνει ποτέ οι Έλληνες. Επίσης, έβαζαν τους καλλιτέχνες να διαλαλούν τις νίκες τους και να εξιστορούν τις εκστρατείες τους.

Μιχαήλ Άγγελος

Η θρησκεία των Εβραίων έβαλε τους καλλιτέχνες της να απεικονίζουν τα διάφορα ιερά επεισόδια για τη διδασκαλία των πιστών. Όταν ζητήθηκε για πρώτη φορά από τους χριστιανούς καλλιτέχνες να παραστήσουν τον Σωτήρα και τους Αποστόλους του, βρήκαν βοήθεια στην παράδοση της ελληνικής τέχνης. Οι καλλιτέχνες που πρώτοι ζωγράφισαν εικόνες για χριστιανικούς τόπους ταφής – τις ρωμαϊκές κατακόμβες – γνώριζαν τις μεθόδους της ελληνιστικής ζωγραφικής της Πομπηίας και κύριος σκοπός τους ήταν μέσω της εικόνας να θυμίζουν στον πιστό το έλεος και τη δύναμη του Θεού χωρίς να ενδιαφέρονται για την ομορφιά της.

Το θέμα του ρόλου της τέχνης στην Εκκλησία είχε τεράστια σημασία για ολόκληρη της ιστορία της Ευρώπης. Στάθηκε ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που ήταν ελληνόφωνο και που πρωτεύουσά του είχε το Βυζάντιο, αρνήθηκε να αναγνωρίσει το πρωτείο του Πάπα. Η επιμονή των Βυζαντινών στην τήρηση της παράδοσης ανάγκαζε τους καλλιτέχνες που ζωγράφιζαν εικονίσματα να συμμορφώνονται απόλυτα στα παλαιά πρότυπα, διασώζοντας με αυτό τον τρόπο τις ιδέες και τα επιτεύγματα της ελληνικής τέχνης. Έτσι, η βυζαντινή τέχνη παρέμεινε πιο κοντά στη φύση απ’ ότι η τέχνη της Δύσης σε μεταγενέστερες περιόδους.

Στο Μεσαίωνα, ο καλλιτέχνης έμαθε να εκφράζει στα έργα του ό,τι ένιωθε, με σκοπό να μεταδώσει στους ομόδοξούς του το περιεχόμενο και το μήνυμα του Ευαγγελίου και, ταυτόχρονα, έχτισε εκκλησίες και πύργους λογοδοτώντας στους βαρόνους και στους φεουδάρχες στους οποίους ανήκαν. Στο δωδέκατο αιώνα, ο καλλιτέχνης βλέπουμε να καθοδηγείται κυρίως από τους θεολόγους. Σ’ αυτόν τον αιώνα των Σταυροφοριών, υπήρξε μεγάλη επαφή με τη βυζαντινή τέχνη, και πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν να μιμηθούν και να συναγωνιστούν τα μεγαλόπρεπα εικονίσματα της Ανατολικής Εκκλησίας. Όταν παραιτήθηκαν από τη φιλοδοξία να παραστήσουν τα πράγματα όπως τα βλέπουμε, οι δυνατότητες που τους προσφέρθηκαν ήταν τεράστιες- μέσα σε αυτές και η δυνατότητα έκφρασης της ιδέας του υπερφυσικού.

Για τη συνέχεια του άρθρου εδώ….

https://www.art22.gr/%ce%bf-%cf%81%cf%8c%ce%bb%ce%bf%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%ba%ce%b1%ce%bb%ce%bb%ce%b9%cf%84%ce%ad%cf%87%ce%bd%ce%b7-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%b8%ce%ad%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%83%cf%84/