Όταν η ζωγραφική συνάντησε τη βιομηχανική επανάσταση

Γιάννης Τζιμούρτας

Δημοσιογράφος

Καθώς εκατομμύρια αγροτικά χέρια μετατρέπονταν σε εργατικά, πολλοί καλλιτέχνες στρέφονταν στην ύπαιθρο. «Χωρίς σωληνάρια βαφής, δεν θα υπήρχε ιμπρεσιονισμός», είχε πει ο Ρενουάρ.

Ήταν η καρδιά της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης όταν στο Λονδίνο ένας Αμερικανός ζωγράφος ο Τζον Γκόφ Ραντ εκμεταλλευόμενος την πληθώρα νέων εργαλείων δημιούργησε με μαλακό κασσίτερο τα σωληνάρια διατήρησης χρωμάτων. Αν και οι ιμπρεσιονιστές άργησαν να «δουν» τη βιομηχανική επανάσταση, ήταν αυτοί που εκμεταλλεύτηκαν με τον καλύτερο τρόπο ένα μικρό (έστω) προϊόν της νέας εποχής.

Philippe Jacques de Loutherbourg – Νυχτερινή άποψη του Coalbrookdale, 1801. Στο βάθος του φαραγγιού οι κλίβανοι Bedlam. Το φως του φεγγαριού συναντά τους καπνούς και τις αναλαμπές από τις φλόγες του εργοστασίου ενώ οι εργάτες βιαστικά μέσα στη νύχτα μεταφέρουν προϊόντα και πρώτες ύλες. Το έργο συνδυάζει το θαύμα της βιομηχανίας, αλλά και τις φλόγες της κόλασης. Αγοράστηκε από το ζωγράφο JMW Turner.

Το 1712 έχουμε το πρώτο σπέρμα της βιομηχανικής επανάστασης με τον ατμοσφαιρικό κινητήρα του Τόμας Νιούκομεν. Ο Τζέημς Βαττ, 64 χρόνια αργότερα (1776), ήταν αυτός που με την ατμομηχανή του προκάλεσε το «Big Bang» της μετάβασης, κινώντας εργοστάσια και πλοία για μακρινά ταξίδια. Η εκκοκκιστική μηχανή του  Έλι Ουίτνι (1793) και ο αργαλειός του Έντμουντ Καρτράιτ (1784) έφεραν την έκρηξη στην κλωστοϋφαντουργία και την κατάκτηση των αγορών.

Όμως την κορύφωση της βιομηχανικής παραγωγής «υπογράφουν» οι  Μπέντζαμιν Χάντσμαν  και o Τζέημς Νίλσον με την τελειοποίηση της παραγωγής χάλυβα ο πρώτος (1740) και την υψικάμινο με τη «θερμική έκρηξη» (Hot Blasta) ο δεύτερος (1828). Οι περισσότερες από τις εφευρέσεις έγιναν στο Ηνωμένο Βασίλειο που απαγόρευε την εξαγωγή της τεχνογνωσίας.

 Honoré Daumier. Βαγόνι τρίτης θέσης, 1862–64. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο

Με τη μετάβαση στη βιομηχανία τα εργοστάσια, η πρωτόφαντη αρχιτεκτονική πολλών βιομηχανικών κτιρίων και γραφείων, τα φουγάρα, οι πύργοι, οι γερανοί, τα ατμόπλοια, οι αποβάθρες, τα τρένα και οι σταθμοί τους έγιναν νέες εικόνες του τοπίου. Ήταν η εποχή που η κουλτούρα της αγροτικής κοινωνίας και οικοτεχνίας αφομοιώθηκε στην κουλτούρα της βιομηχανίας και της μεγάλης παραγωγής. Ταυτόχρονα οι άνθρωποι εξοικειώνονταν με νέες καταναλωτικές συνήθειες.

Το 1843, όπως προαναφέραμε, ο ζωγράφος Τζον Γκόφ Ραντ προσφέρει στους συναδέλφους του τα σωληνάρια από κασσίτερο. Μέχρι τότε τα χρώματα αποθηκεύονταν σε ζωικές κύστες, κυρίως από χοίρους. Μια εφεύρεση που έδωσε σε ζωγράφους τη δυνατότητα να μετακινούν εύκολα τα σύνεργα τους και να ζωγραφίζουν στο ύπαιθρο. Συνέβαλε επίσης την παραγωγή και διάθεση σε χαμηλές τιμές έτοιμων αποχρώσεων. Εμβληματική απόχρωση το «βιολετί του μαγνησίου», το οποίο αγαπήσαμε σε καμβάδες του Μονέ.

 

Gustave Courbet. Αγρότες σπάζουν πέτρες (stonebreakers), 1849. Εμβληματικό έργο κοινωνικού ρεαλισμού. Ο πίνακας καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μαζί με άλλα 154 έργα,  όταν το όχημα που μετέφερε τις εικόνες στο κάστρο Königstein, κοντά στη Δρέσδη, βομβαρδίστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις τον Φεβρουάριο του 1945

Έτσι ενώ η Βιομηχανική Επανάσταση προκάλεσε μαζική αστυφιλία μετατρέποντας εκατομμύρια αγροτικά χέρια σε εργατικά, πολλοί καλλιτέχνες αποτραβήχτηκαν μακριά από τις πόλεις. Έγιναν υπαιθριστές, τοπιογράφοι, είδαν τη μετάβαση μέσα από τη ματιά του φυσικού τοπίου.

Η «Σχολή του Hudson River» είναι αφιερωμένη στο μεγαλείο της φύσης. Ο ζωγράφος Τόμας Κόουλ διέσχισε με ατμόπλοιο τον ποταμό Hudson, ζωγραφίζοντας τοπία που συναντούσε. Θεωρείται ο ιδρυτής του κινήματος Hudson River που κατέθεσε «παθιασμένες οπτικές προειδοποιήσεις για το σκληρό οικολογικό κόστος της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης…».

 

William Wyld – Μάντσεστερ 1852, εποχή που η πόλη χαρακτηριζόταν Cottonopolis

Τα ατμόπλοια βοήθησαν πολλούς ζωγράφους να ανακαλύψουν νέες και μακρινές εικόνες. Είναι αλήθεια ότι οι καλλιτέχνες άργησαν να αγκαλιάσουν τη Βιομηχανική Επανάσταση. Ουσιαστικά αυτό συνέβη μόλις μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο.

Ο Τζόζεφ Ράιτ (προτιμούσε να τον αποκαλούν Joseph Wright του Derby) θεωρείται ο πρώτος επαγγελματίας ζωγράφος που εξέφρασε το πνεύμα της βιομηχανικής επανάστασης. Άλλωστε προστάτες του ήταν ο αγγειοπλάστης Josia Wedgwood, οποίος δημιούργησε το πρώτο εργοστάσιο κεραμικής και ο εφευρέτης σερ Richard Arkwright που ίδρυσε μεγάλες βιομηχανικές μονάδες λαναρίσματος του βαμβακιού.

 

John McNevin: Λιθογραφία που απεικονίζει την εσωτερική άποψη του Crystal Palace. Αφορά στη μεγάλη βιομηχανική έκθεση που πραγματοποιήθηκε το 1851 στο Λονδίνο. Το Crystal Palace βρισκόταν στο Χάιντ Παρκ και μετά την έκθεση ξαναχτίστηκε στο Sydenham στο νότιο Λονδίνο. Φαίνεται το σιντριβάνι το πιο δημοφιλές σημείο συνάντησης κατά τη διάρκεια της έκθεσης. Το ύψος του κτίσματος επέτρεψε στα δέντρα να μεγαλώσουν μέσα στο κτίριο.

 Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.art22.gr/%cf%8c%cf%84%ce%b1%ce%bd-%ce%b7-%ce%b6%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%ac%ce%bd%cf%84%ce%b7%cf%83%ce%b5-%cf%84%ce%b7-%ce%b2%ce%b9%ce%bf%ce%bc%ce%b7%cf%87%ce%b1/