Τα Θεία Πάθη στο έργο του Ιερώνυμου Μπος

Του Ξενοφώντα Παπαευθυμίου

μουσειολόγου - συντηρητή έργων τέχνης

Ο Ιερώνυμος Μπος έζησε σε μια περίεργη κάπως εποχή, από το 1450 έως το 1516 στη Φλάνδρα, όταν στην Ευρώπη είχαμε τη μεταβατική περίοδο από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση.

Ο Μπος, ιδιόρρυθμος ως άνθρωπος και ως ζωγράφος, χρησιμοποιεί ανορθόδοξους κώδικες εικονογράφησης, κάνοντας μια βουτιά στην άβυσσο του ανθρώπινου υποσυνείδητου, βγάζοντας στα έργα του έναν υπερβατικό ρεαλισμό, ο οποίος σοκάρει με τον τρόπο που ανασύρονται οι κρυμμένοι εφιάλτες μας.

Με τον ίδιο αυτό τρόπο που αντιμετωπίζει τα κοσμικά θέματα, αντιμετωπίζει και τα θρησκευτικά θέματα, κάνοντας αυτό που δεν έκανε κανένας ζωγράφος της εποχής του, να προβάλλει μέσα από τα Πάθη του Χριστού, όχι τη Θεία αλλά την ανθρώπινη διάσταοη, με όλη την αγριότητα, την ωμότητα και την παραφροσύνη που τον διέκρινε και τον διακρίνει.

Ιερώνυμος Μπός, Ο Χριστός στην πορεία προς τον Γολγοθά. Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη

Στην "Πορεία προς τον Γολγοθά" που βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας Τέχνης της Βιέννης δεν συναντάμε αυτό το πλήθος από δυσερμήνευτα σύμβολα και παραμορφωμένες μορφές, έχουμε όμως την παρουσία ή καλύτερα την κυριαρχία ενός πολύμορφου πλήθους από λεπτές και νευρώδεις φιγούρες, που περιγράφονται με χλευαστική ειρωνεία από τον Μπος, οι οποίες περιβάλλουν τη μορφή του Χριστού που βρίσκεται στο κέντρο της σύνθεσης, συμβολίζοντας έτσι τη χλεύη και την απόρριψη που δείχνει ο άφρων άνθρωπος σε κάθε τι υψηλό που δεν μπορεί να κατανοήσει.

Στην κάτω ζώνη του πίνακα έχουμε τις μορφές των δύο ληστών, ο ένας από τους οποίους, έντρομος μπροστά σ' αυτό που τον περιμένει, εξομολογείται σε έναν καλόγηρο. Σ' αυτόν τον πίνακα δεν κυριαρχεί το βουβό πάθος που συναντάμε σε άλλα έργα μεσαιωνικής και αναγεννησιακής ζωγραφικής, αλλά αισθανόμαστε τη βοή του πολύμορφου όχλου που εντείνεται από την ήρεμη παρουσία του Χριστού σαν κάποιο δείγμα πεσιμιστικής αντιμετώπισης από τον ζωγράφο του αγώνα ανάμεσα στο καλό και το κακό.

Ιερώνυμος Μπός, Ο Χριστός Στεφανωμένος με αγκάθινο στεφάνι. Μοναστήρι του San Lorenzo

Ο Μπος συνεχίζει να προβάλλει την ανθρώπινη ηλιθιότητα μέσα από την απεικόνιση του Θείου πάθους και στον πίνακα "Ο Χριστός στεφανωμένος με αγκάθινο στεφάνι" που βρίσκεται στο Escorial στο μοναστήρι του San Lorenzo.

Εδώ η μορφή του Θεανθρώπου βρίσκεται στο κέντρο του κυκλικού πίνακα, περιστοιχισμένη από πέντε φιγούρες που τον υποβάλλουν σε ταπεινωτικά μαρτύρια, και οι οποίες αντιπροσωπεύουν τις διάφορες κοινωνικές τάξεις. Ο Μπος και εδώ με τη γνωστή χλευαστική του ειρωνεία έχει αποτυπώσει σ' αυτές τις φιγούρες, την κακία, την υπεροψία και τη βαρβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει, πάντα τυφλωμένος από την άγνοια ο άνθρωπος κάθε ιδέα υψηλή που αδυνατεί να κατανοήσει.

Ο Μπος μέσα από τα έργα δεν έρχεται να υμνήσει τα Θεία πάθη, αλλά να καταδείξει χωρίς περιστροφές και συγκαλύψεις, τα αποτελέσματα της άγνοιας και της ηλιθιότητας του ανθρώπου.

http://i-m-patron.gr/i-m-patron-old.gr/keimena/texnh/bosch.html