Γιώργος Δρίτσας,
Επιστήμη, ηθική και μαγεία βρίσκονται σε στενή σχέση με την θρησκεία, επειδή διαπραγματεύονται ζητήματα θρησκευτικής σημασίας – όπως η άγνοια, η αδικία και η οδύνη.
J.M.Yinger[i]
Μέσα στην αβεβαιότητα
του κόσμου διαχρονικά ο άνθρωπος, καθώς μεταβαίνει σε νέα επίπεδα
συνειδητότητας, τα οποία βέβαια δεν μπορούν να ποδηγετηθούν υπό την
σημασιολογική «κάθειρξη» μιας γραμμικής «προόδου», καλείται να δημιουργήσει
κάποιο πολιτισμικό επιστέγασμα, με γνώμονα τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζει,
και να καταφύγει σε ερμηνευτικά «σύμβολα-τοτέμ»· ώστε, έτσι, να ερμηνεύσει το
«ανοίκειο» και το «άγνωστο», που τον περιβάλλει και τον ελκύει τόσο σαν άμεσο
και «πρακτικό» αίσθημα περιέργειας όσο και σαν «μεταφυσικό αίτιο».
Δεν είναι τυχαίο,
λοιπόν, που τόσο στην αρχαία μυθολογία, όσο και σε άλλες ημιποιητικές συνθέσεις
ανά την Γη, αποτυπώνονται τα «πρωτόγονα» αυτά οράματα ενός «χωρίς τάξη» κόσμου,
μυθικού και γεμάτου μυστηρίου, ο οποίος μηνύει στους ανθρώπους να τον
ανακαλύψουν. Είναι αυτό που ο κλασικός μελετητής Dupre καταγράφει ως το
θεοποιημένο Χάος των αρχαίων, η «αρχή των πάντων».[ii]
Μια αντίληψη που
παρατηρούμε, αργότερα, σε ημι-«εκκοσμικευμένη» πρωτο-φιλοσοφική μορφή (και)
στον Ηράκλειτο. Όταν αυτός, με τον εμπειρικό «υλοζωισμό» και συμβολισμό του
διαβλέπει, μέσα στα φυσικά φαινόμενα, την «άμορφη» φύση και την απροβλεπτότητα
της. Εξάλλου, κατά πως μας αναφέρει ο ίδιος με το παράδειγμα του ποταμού, «στα
ίδια ποτάμια μπαίνουν άλλα και άλλα νερά τρέχουν από πάνω».[iii]
Αυτή, όμως, η πρώιμη
ιδέα περί ενός κόσμου σε συνεχή κίνηση και εξέλιξη, δεν εμπεριείχε κάποια
συσσωρευτική διάσταση ούτε, βέβαια, κάποιο είδος «προόδου».[iv] Και αυτό γιατί, ειδικά αυτή η τελευταία σαν
έννοια και νόημα, είχε-έχει αμεσότερη σχέση με την «μεσαιωνική» χριστιανική
πνευματική παράδοση τόσο του Βυζαντινού (λιγότερο) όσο και του Δυτικού
(περισσότερο) χώρου, με τι όποιες διαφοροποιήσεις που αναφάνηκαν στους δύο
αυτούς αλληλοσυμπλεκόμενους και, ταυτόχρονα, αλληλοσυγκρουόμενους κόσμους, παρά
με κάποια προγενέστερη και αρχαιότερη ερμηνευτική γραμμή.[v]
Όπως και να ‘χει, μέσα
σε αυτούς τους διατμηματικούς πολιτισμικούς περιγύρους, η ερμηνεία τόσο του
«θείου» όσο και του εμπειρικού κόσμου, πολλές φορές παρουσίαζε αρκετά κοινά
σημεία αναφοράς. Παρά ταύτα, τόσο η θρησκεία όσο και η επιστήμη, αρχικά, σε όλες
τις πολιτισμικές εκφάνσεις και εκφορές τους δεν εμπεριείχαν την, αρκετές φορές,
«συγχυσμένη» ερμηνεία που τους δίνετε σήμερα, ούτε έφεραν την ίδια
αυτοπροσδιοριστική, ονομαστική και, κοινώς, «αποδεκτή» τωρινή λεξιλογική
καταγραφή τους.[vi]
Η σύγχρονη ερμηνεία,
εξάλλου, περί μιας μονοδιάστατης αντιθετικής γενεαλογίας, μεταξύ «μεταφυσικής»
και «ορθολογικότητας», είναι κυρίως απότοκο της «συγκρουσιακής» μετάβασης από
το πνευματικό πλαίσιο του Ancien Regime στο αντίστοιχο του Διαφωτισμού, με ό,τι
αυτό συνεπάγεται. Αποτέλεσε, έτσι, ένα στοιχείο πολεμικής και μάλιστα βασικό
δομικό στοιχείο του νέου αστικού κόσμου και των νέων κοσμοαντιληπτικών
ερμηνειών που αναφάνηκαν μέσα από αυτόν.[vii] Ποια ήταν, λοιπόν, η αρχική
σύνδεση μεταξύ θρησκευτικής και εμπειρικής αναζήτησης της αλήθειας; Άραγε
διαχωρίζονταν τόσο πολύ όσο θέλουμε να πιστεύουμε σήμερα;
Σε αυτά τα ερωτήματα
απάντησαν στο, μεγάλου ερευνητικού ενδιαφέροντος, νεότευκτο και πρωτότυπο
συλλογικό τόμο, Πέρα από την επιστήμη και την θρησκεία, οι ερευνητές, σύμφωνα
με την σειρά των παρατιθέμενων, εντός του βιβλίου, εργασιών τους: α)Peter
Harrison, β)Bernard Lightman, γ)Σωτήρης Μητραλέξης, δ)David Bentley Hart,
ε)D.C.Schindler, στ)John Milbank, ζ)Michael Handy, η)Paul Tysson, θ)Αθανάσιος
Σ.Φωκάς.[viii]Παρακάτω θα πραγματοποιήσουμε, συνοπτικά, μια ανάλυση των
γραφομένων των παραπάνω, ξεκινώντας από τον Peter Harrison.
Οι επικράτειες της
επιστήμης και της θρησκείας και ο μεταξύ τους «διάλογος» (του Peter Harrison)
Ο Peter Harrison παρότι
αποτελεί στην αγγλόφωνη βιόσφαιρα, έναν
αρκετά σημαντικό ερευνητή στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός.[ix] Έτσι,
πέρα από την απλή αναφορά στα όσα καταγράφει στα κείμενά του, που εμπεριέχονται
στον παρόντα τόμο, η σκιαγράφηση των ερευνητικών του πορισμάτων του αποτελεί
και μια αφορμή για μια απλουστευμένη μορφή παρουσίασης στο ευρύ κοινό και του
ίδιου του συγγραφέα.
Κατ’ αυτόν, λοιπόν, η
σύγχυση περί επιστήμης και θρησκείας, ως έννοιες ευρισκόμενες, ανέκαθεν, υπό
καθεστώς «σύγκρουσης», οφείλεται στην προβολή σύγχρονων «εννοιολογικών χαρτών»
σε περασμένες εποχές. Καθώς, η όποια καταλογιζόμενη σχέση μεταξύ των δύο αυτών
κλάδων της ανθρώπινης «γνώσης» συνδέεται με την εκάστοτε εποχή και τις όποιες
επικρατούσες, ανά καιρούς, αντιλήψεις.[x]
Εικόνα εξωφύλλου: Cesare Ripa, 1603, Deita del
pazzo paganesimo
Για
τη συνέχεια του δοκιμίου εδώ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου