Οι πιο μεταφρασμένοι Έλληνες συγγραφείς των δύο περασμένων αιώνων

Από Βασιλική Χελιδώνη

Στους Έλληνες συγγραφείς που αγαπήθηκαν περισσότερο ανήκουν οι Γιάννης Ρίτσος, Νίκος Καζαντζάκης, Κωνσταντίνος Καβάφης και Οδυσσέας Ελύτης. Τι άλλο, όμως, έχουν κοινό οι κορυφαίες αυτές προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων; Το στοιχείο που συνδέει τα παραπάνω ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας είναι η ύπαρξη ενός πλήθους μεταφρασμένων εκδόσεων των έργων τους.

Στο συγκεκριμένο άρθρο, λοιπόν, θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα οι εν λόγω πιο μεταφρασμένοι Έλληνες συγγραφείς του 19ου και 20ου αιώνα. Έτσι, θα αποτυπωθεί ταυτόχρονα και μία γενική εικόνα των ελληνικών λογοτεχνικών έργων στο εξωτερικό κατά τους αιώνες αυτούς.

 

Έργα διάσημων Ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό

 Έλληνες συγγραφείς από μετάφραση

Ο πολυμεταφρασμένος Γιάννης Ρίτσος με τη διεθνή απήχηση

Το σημερινό άρθρο δεν γίνεται να μην ξεκινήσει από τον Γιάννη Ρίτσο, τον διεθνούς φήμης Λάκωνα ποιητή. Πιο συγκεκριμένα, ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες συγγραφείς – ποιητές της αποκαλούμενης γενιάς του ’30. Η πλούσια εργογραφία του περιλαμβάνει 100 ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, 9 πεζογραφήματα και 4 θεατρικά έργα. Περιλαμβάνει, ακόμη, μελέτες, μεταφράσεις, χρονογραφήματα και διάφορα άλλα δημοσιεύματα. Για την προσφορά του αυτή στην ελληνική βιβλιογραφία, τιμήθηκε με πολλά βραβεία και διακρίσεις, γεγονός που αποκαλύπτει την απήχησή του. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν το Μέγα Διεθνές Βραβείο Ποίησης της Biennale του Knokke-Le Zoute και το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη. Είχε, επίσης, προταθεί για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Την τεράστια απήχηση του Ρίτσου μαρτυρά και το γεγονός ότι τα ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πάνω από 40 γλώσσες. Ειδικότερα, η γαλλική μετάφραση της Σονάτας του Σεληνόφωτος δημοσιεύτηκε το 1957 στο περιοδικό Les Lettres Françaises. Τη συγκεκριμένη μετάφραση συνόδευε ένα άρθρο του Αραγκόν για τον Γιάννη Ρίτσο, στο οποίο ο ποιητής αποκαλείται «Έλληνας Άμλετ». Επιπλέον, η τριπλή συλλογή Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1971 σε δίγλωσση έκδοση από τον εκδοτικό οίκο Gallimard. Τον πρόλογο της εν λόγω έκδοσης έγραψε ο Αραγκόν.

Δίγλωσσο στα περσικά εκδόθηκε και το ογκώδες έργο Ο Πέτρινος Χρόνος, καρπός της συνεργασίας του Ρίτσου με τον Φερεϊντούν Φαριάντ. Πρόκειται, μάλιστα, για τη μεγαλύτερη δίγλωσση έκδοση έργου του Ρίτσου που έχει κυκλοφορήσει παγκοσμίως. Τέλος, για το συγκεκριμένο πόνημα ο Φαριάντ έλαβε το Βραβείο Μετάφρασης έργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε ξένη Γλώσσα για το 2005.

Ο Φερεϊντούν Φαριάντ με τον Γιάννη Ρίτσο

Μακροχρόνια φιλία συνέδεε τον Φερεϊντούν Φαριάντ με τον Έλληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσο

 

Ο Νίκος Καζαντζάκης ξεχωρίζει ανάμεσα στους Έλληνες συγγραφείς

Πέρα από τον Ρίτσο, στους πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς ανήκει και ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957). Αυτός, ως μυθιστοριογράφος, ποιητής, δημοσιογράφος και φιλόσοφος, άφησε πίσω του ένα σπουδαίο λογοτεχνικό και μεταφραστικό έργο. Έγινε γνωστός μέσα από τα δημιουργήματά του Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός και Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Τα εν λόγω δημιουργήματα, μάλιστα, μεταφέρθηκαν και στη μεγάλη οθόνη. Έτσι, η φήμη του εξαπλώθηκε διεθνώς.

Η διεθνής απήχηση και διαχρονικότητα του Καζαντζάκη αποδεικνύεται από το πλήθος των μεταφρασμένων εκδόσεων των έργων του. Αναλυτικότερα, έχουν καταγραφεί πάνω από 580 εκδόσεις μεταφράσεων σε μία ποικιλία ξένων γλωσσών, διαλέκτων και ιδιωμάτων. Για παράδειγμα, οι περισσότερες μεταφρασμένες εκδόσεις του Ο Χριστός ξανασταυρώνεται κυκλοφόρησαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, πορτογαλικά, ουγγρικά και ρουμανικά. Το συγκεκριμένο έργο μεταφράστηκε και στα νορβηγικά, ιαπωνικά, κορεάτικα, περσικά, αραβικά, αρμένικα και τούρκικα.

Ένα άλλο έργο του Καζαντζάκη που προκάλεσε έντονες διαμάχες, Ο Τελευταίος Πειρασμός, μεταφράστηκε, επίσης, σε μία πληθώρα ξένων γλωσσών. Έτσι, μεταφράσεις του έργου αυτού κυκλοφόρησαν στα ισπανικά, πορτογαλικά, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά αλλά και στα κινεζικά, ρωσικά, σουηδικά και λιθουανικά. Τέλος, το διασημότερο ίσως έργο του, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, σημείωσε ιδιαίτερη μεταφραστική επιτυχία. Στην επιτυχία αυτή συνέβαλε και η ταινία Αλέξης Ζορμπάς (1964) σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, η οποία κέρδισε τρία βραβεία Όσκαρ. Αναγνώστες, λοιπόν, ακόμη και από τις Βουλγαρία, Τσεχία, Δανία, Φινλανδία, Ισλανδία, Ιταλία, Πολωνία και Ολλανδία απολαμβάνουν το εν λόγω έργο. Συμπερασματικά, βάσει των παραπάνω στοιχείων, εύλογα ο Καζαντζάκης ανήκει στους πιο μεταφρασμένους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς.

 

Νίκος Καζαντζάκης και Αλέξης Ζορμπάς

Ο δημοφιλέστερος λογοτεχνικός ήρωας του Νίκου Καζαντζάκη ήταν ο Αλέξης Ζορμπάς

 

Ο ευμετάφραστος Καβάφης

Βέβαια, από τους εν λόγω πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, δεν γίνεται να απουσιάζει ο Αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933). Άλλωστε, ο Καβάφης με τα ιστορικά, φιλοσοφικά και ηδονικά ή αισθησιακά ποιήματά του κατέχει δεσπόζουσα θέση στην ελληνική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα, τα ποιήματα αυτά, εκ των οποίων 154 Αναγνωρισμένα, 37 Αποκηρυγμένα, 75 Κρυμμένα και 30 Ατελή, σημάδεψαν την παγκόσμια γραμματεία. Εν ολίγοις, η κοσμοπολίτικη πτυχή της ποίησής του προώθησε τη μετάφραση των καβαφικών ποιημάτων καλλιεργώντας, έτσι, τη διεθνή ακτινοβολία τους.

Είναι γεγονός, μάλιστα, ότι ο Καβάφης συγκαταλέγεται από πολλούς στους ευμετάφραστους Έλληνες συγγραφείς. Πού βασίζεται, όμως, η θέση ότι η μετάφραση της καβαφικής ποίησης ενέχει μεγάλο μεταφραστικό κέρδος; Πώς καταφέρνουν, δηλαδή, οι μεταφράσεις των ποιημάτων του να δημιουργούν την αίσθηση ότι δεν διαβάζουμε από μετάφραση;

Απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα θα μπορούσε να δώσει η μοναδικότητα της ποιητικής έκφρασης του Καβάφη. Ειδικότερα, ο καβαφικός ποιητικός λόγος διακρίνεται για την πυκνή του ειρωνεία, προκαλώντας συγκίνηση ανεξάρτητα από την ύπαρξη μίας γλώσσας αισθησιακής. Με άλλα λόγια, το συναίσθημα στον Καβάφη δεν εκφράζεται μέσω μίας χυμώδους και, κατά συνέπεια, μεταφραστικά δύσκολης γλώσσας. Γι’ αυτό, καθίσταται ευκολότερη η μεταφορά του συγκινησιακού φορτίου των ποιημάτων του σε μία ξένη γλώσσα. Επομένως, η ποιότητα της καβαφικής ποίησης συναντά λιγότερες μεταφραστικές απώλειες σε σχέση με τα έργα που δημιούργησαν άλλοι Έλληνες συγγραφείς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ποιήματά του να μεταφραστούν επιτυχώς στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, ολλανδικά, αραβικά, ιαπωνικά και ινδικά.

 

Κ. Π. Καβάφης

Κωνσταντίνος Καβάφης: πηγή έμπνευσης σύγχρονων καλλιτεχνών

 

Ο Οδυσσέας Ελύτης και οι πρόσφατες μεταφράσεις των έργων του

Εκτός από τον Καβάφη, στους Έλληνες συγγραφείς με τα πιο πολυμεταφρασμένα έργα περιλαμβάνεται και ο Ελύτης. Πιο συγκεκριμένα, ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996), με πραγματικό όνομα το Οδυσσέας Αλεπουδέλης, έλαβε το 1960 το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το 1979 τιμήθηκε και με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Έγινε δημοφιλής μέσω της εργογραφίας του, η οποία αποτελείται από ποιητικές συλλογές, δοκίμια καθώς και μεταφράσεις ποιητικών και θεατρικών έργων. Από την εν λόγω εργογραφία, ξεχωρίζουν τα ποιήματά του Άξιον Εστί, Ήλιος ο Πρώτος και Προσανατολισμοί. Ποιητικά του έργα έχουν, ακόμη, μελοποιηθεί ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές ξένες γλώσσες. Μάλιστα, ποιήματά του μεταφράστηκαν για πρώτη φορά στα γαλλικά το 1940 από τον Σαμουέλ Μπω-Μποβύ.

Όσον αφορά τις μεταφράσεις των έργων του, θα αναφερθούν οι πιο πρόσφατες προκειμένου να τονισθεί η διαχρονική ανταπόκριση του Ελύτη. Αναλυτικότερα, περίπου 20 χρόνια μετά τον θάνατό του, εκδόθηκαν τρεις νέες μεταφράσεις έργων του. Από αυτές, μία κυκλοφόρησε στα ιαπωνικά και δύο στα γαλλικά. Ξεκινώντας από τα ιαπωνικά, ο ελληνιστής Τσιχίρο Χιγκάσι μετέφρασε μία ανθολογία έργων του Ελύτη. Η συγκεκριμένη ανθολογία περιελάμβανε ποιήματα, αποσπάσματα πεζών κειμένων αλλά και κάποια εικαστικά έργα του ποιητή.

Περνώντας στα γαλλικά, ποιήματα του Ελύτη από το σύνολο σχεδόν των συλλογών του μεταφράστηκαν από τη συνθέτρια Αγγελική Ιωαννάτου. Η εν λόγω ανθολόγηση με τίτλο Le soleil sait κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Cheyne. Επίσης, οι γαλλικές εκδόσεις L’Échoppe εξέδωσαν τον ένατο τόμο πεζών κειμένων του νομπελίστα ποιητή με τίτλο L’espace de l’Égée. Τη μετάφραση του τόμου αυτού εκπόνησε η Μαλαματή Σουφαράπη ενώ τα σχέδια επιμελήθηκε η Ετέλ Αντνάν.

L’espace de l’Égée

Οι γαλλικές εκδόσεις L’Échoppe εξέδωσαν τον ένατο τόμο πεζών κειμένων του Οδυσσέα Ελύτη

 

Μεταφράζοντας τους Έλληνες συγγραφείς

Έχοντας παρουσιάσει μερικούς από τους πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, πρέπει να σημειωθεί ότι η λίστα δεν εξαντλείται στα παραπάνω ονόματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι και οι Γιώργος Σεφέρης, Βασίλης Βασιλικός, Άλκη Ζέη και Αντώνης Σαμαράκης συγκαταλέγονται στη λίστα αυτή. Καταλήγοντας, αξίζει να επισημανθεί και ο ρόλος των μεταφραστών. Εν ολίγοις, η διάδοση των έργων των συγγραφέων αυτών οφείλεται στους μεταφραστές. Η συμβολή των τελευταίων, αν και αφανής πολλές φορές, είναι καταλυτική στην πρόσληψη των ελληνικών βιβλίων από τους ξένους αναγνώστες. Επομένως, η μετάφραση είναι αυτή που καθιστά γνωστή την ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό. Παράλληλα, πέρα από την ανάδειξη της ελληνικής λογοτεχνίας, εμπλουτίζεται και η βιβλιογραφία της χώρας υποδοχής των μεταφρασμένων έργων. Συνεπώς, εξετάζοντας τους πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, συνειδητοποιούμε και τη σημασία της μετάφρασης στην προώθηση της ελληνικής γραμματείας.

 

Η μετάφραση καθιστά γνωστή την ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό

Βιβλιογραφία:

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. (2008). Αλεπουδέλης Οδυσσέας. Ανάκτηση από http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=169

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. (2008). Καβάφης Κωνσταντίνος. Ανάκτηση από http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=node&cnode=461&t=193

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. (2008). Καζαντζάκης Νίκος. Ανάκτηση από http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=node&cnode=461&t=196

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. (2008). Ρίτσος Γιάννης. Ανάκτηση από http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=node&cnode=461&t=352

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Ρίτσος-Στοιχεία Βιογραφίας. Ανάκτηση από http://ritsos.ekebi.gr/stoixeia.asp

Εκδόσεις Καζαντζάκη. Μεταφράσεις Βιβλίων Νίκου Καζαντζάκη. Ανάκτηση από http://www.kazantzakispublications.org/gr/translations3.php

Η Καθημερινή. (2015). Ο Οδυσσέας Ελύτης του κόσμου, σε νέες μεταφράσεις ποίησης και πεζών. Ανάκτηση από https://www.kathimerini.gr/culture/books/818558/o-odysseas-elytis-toy-kosmoy-se-nees-metafraseis-poiisis-kai-pezon/

Το Βήμα. (2008). Ο Καβάφης σε μετάφραση. Ανάκτηση από https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/o-kabafis-se-metafrasi/

Onassis. Κ. Π. Καβάφης. Ανάκτηση από https://www.onassis.org/el/people/c-p-cavafy

Translatum. (2012). Fereydoun Faryad [Φερεϊντούν Φαριάντ] (1949-2012). Ανάκτηση από https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=236569.0

https://artic.gr/oi-pio-metafrasmenoi-ellines-syggrafeis/