ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ: 60η Μπιενάλε Βενετίας: Η Τέχνη

Δευτέρα 4 Νοεμβρίου 2024

60η Μπιενάλε Βενετίας: Η Τέχνη – Κραυγή του Παγκόσμιου Νότου

ΦΑΙΗ ΤΖΑΝΕΤΟΥΛΑΚΟΥ

“Stranieri Ovunque – Ξένοι Παντού” είναι ο τίτλος της φετινής 60ης Μπιενάλε Βενετίας υπό τη μπακέτα του πρώτου Λατινοαμερικάνου επιμελητή Adrianο Pedrosa.

Για πρώτη φορά η Μπιενάλε γεμίζει με “ξένους” όλων των φυλών και των χρωμάτων, και γίνεται η γιορτή μιας τέχνης που τολμά να μιλήσει για όλα τα ανείπωτα της παγκόσμιας διασποράς.

Γιατί αυτή η Μπιενάλε είναι διαφορετική;

130 χρόνια από την πρώτη έκθεση, η Μπιενάλε Βενετίας φέτος παρουσίασε, και στην κεντρική έκθεση αλλά και στα 88 εθνικά περίπτερα, καλλιτέχνες άγνωστους, κυρίως από τον παγκόσμιο Νότο, από τόπους που δεν έχουν μπει ποτέ στον χάρτη της αγοράς της τέχνης, από αυτόχθονες λαούς, από εκτοπισμένους καλλιτέχνες, από πλάνητες δημιουργούς, από δημιουργικούς ‘απροσάρμοστους’ στα μέτρα και τα σταθμά της Δυτικής τέχνης μέχρι σήμερα.

Καθώς η διοργάνωση πλησιάζει προς την ολοκλήρωση της μέσα στο φθινόπωρο, ήρθε η ώρα για μία συνολική αποτίμηση αυτής της διαφορετικής τόσο σε εικόνες όσο και σε σκοπούς έκθεσης. Κατ’ αρχήν πολλοί δημιουργικοί άνθρωποι που ανήκουν και δουλεύουν ενεργά σε απομακρυσμένες (από κάποιο επίπλαστο “κέντρο”) κοινότητες βρήκαν για πρώτη φορά ορατότητα και εκφράστηκαν σε όλα τα μέσα και με όλες τις γλώσσες, με τις φωνές τους να υψώνονται στεντόριες μέχρι τον ουρανό. Οι κριτικές του τολμηρού αυτού εγχειρήματος του Pedrosa δεν θα μπορούσαν να μην ήταν αμφίρροπες. Δεν έλειψαν σχόλια όπως ‘μα ακόμα να τελειώσουμε με την αποικιοκρατία;’ ή ‘η επιστροφή σε μια ζωγραφικά παραστατική παράδοση δεν ενισχύει τον πειραματισμό’. Σχόλια τα οποία, ηθελημένα και μη, συντάσσονται με, και εδράζουν στη σύγχρονη, και κραταιά όσο ποτέ, δυτική υπεροψία που οδηγεί στη νεκροπολιτική της αποστράγγισης των τοπικών κοινοτήτων από τον φυσικό τους πλούτο, την αξιοπρέπεια των κατοίκων τους, τα έθιμα και το πολιτιστικό τους απόθεμα. Απόθεμα το οποίο οι εν λόγω κριτικές-υποστηλώματα του συστήματος μιας καλλιτεχνικής ομογενοποίησης, είτε απορρίπτουν αβλεπί ως μη σχετικό με τις παγκόσμιες τάσεις, είτε το χαρακτηρίζουν ως περαστική μόδα στην αναζήτηση ενός νέου εξωτισμού, έχοντας οι ίδιες από καιρό πάψει να σκέφτονται ελεύθερα και ανεξάρτητα από τους ‘δωρητές’ τους και διαμορφωτές της αγοράς. Όμως η 60η Μπιενάλε κάθε άλλο παρά εξωτική είναι. Και για αυτό οι ευκατάστατοι διαχειριστές της τέχνης στη διάρκεια των εγκαινίων, έμοιαζαν να μην ξέρουν που να στρέψουν το βλέμμα τους μέσα στον κατακλυσμό αληθινών έργων από αληθινούς αυτόχθονες.

Κάποιοι επίσης συνέκριναν τη φετινή έκθεση με εκείνη του έτερου μη-δυτικού, εκλιπόντος επιμελητή, του Γκανέζου Okwui Enwezor πίσω στο 2015. Όσο πρωτοπόρα και πολιτική κι αν ήταν η Μπιενάλε του Okwui, ο Pedrosa είναι αυτός που έδωσε άπλετο χώρο στους ντόπιους καλλιτέχνες και στις συλλογικότητες να αναπτύξουν το σκεπτικό τους επάνω στο πως να κρατήσουν ζωντανή την κουλτούρα τους το κρίσιμο έτος 2024, και στο πως αυτές οι κουλτούρες έχουν κοινό έδαφος με άλλες κουλτούρες ανά τον πλανήτη. Η έννοια δε της εντοπιότητας είναι μία αξία που σαφώς δεν έχει σχέση με τη στρεβλότητα των απανταχού εθνικιστικών αφηγημάτων, μα που μιλά για το οργανικό δεσμό του ανθρώπου με τη γη που τον έθρεψε, τον γαλούχησε και του φύτεψε τους σπόρους του σεβασμού και της δημιουργίας.

Το πιο σημαντικό εν τέλει επίτευγμα αυτής της Μπιενάλε είναι ότι βγαίνοντας από την έκθεση, πέρα από την αισθητηριακή πληρότητα, νιώθεις να έχουν ευαισθητοποιηθεί οι κοινωνικές σου αντένες, να έχει αφυπνιστεί η πίστη σου ότι η ζωή μπορεί πραγματικά να είναι αλλιώς και ότι μπορείς κι εσύ να συμβάλλεις σε αυτή την αλλαγή. Είναι μία Μπιενάλε που όταν φεύγεις, την παίρνεις μαζί σου.