To μπλε των Μάγια: Η ιστορία πίσω από το πιο μυστήριο χρώμα του κόσμου

Το μπλε των Μάγια, ακόμη και σήμερα, παραμένει ένα χρώμα το οποίο δύσκολα μπορεί κανείς να δημιουργήσει, παρόλη την πρόοδο της τεχνολογίας ανά τα έτη.

Επιμέλεια Ευγενία Κοτρώτσιου

Στην Ευρώπη, πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση και την εφεύρεση των συνθετικών μπλε χρωμάτων, οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν εξαιρετικά σπάνια μπλε χρωστική ουσία, η οποία ήταν κατά καιρούς ακριβότερη από το χρυσό.

Χάρη στο υψηλό κόστος των ημιπολύτιμων λίθων lapis lazuli που εισάγονταν από το μακρινό Αφγανιστάν, το μπλε ήταν πολύτιμο και σπάνιο.

Στην άλλη πλευρά του ωκεανού όμως, η ιστορία εξελισσόταν κάπως διαφορετικά.

Μπάλτασαρ ντι Ετσάβε ο νεότερος, Η άμωμος σύλληψη

 

Το μπλε των Μάγια

Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Μάγια χρησιμοποιούσαν το δικό τους μπλε πιθανώς ήδη από το 600 π.Χ., και μπορεί να βρεθεί στην αρχαία πόλη Chichén Itzá.

Η ακμή της χρωστικής ήταν τον 8ο αιώνα, όταν χρησιμοποιήθηκε ευρέως για τη ζωγραφική τοιχογραφιών της κλασικής περιόδου των Μάγια.

Οι ιστορικοί της τέχνης και οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να προσδιορίσουν με ακρίβεια την προέλευση του ζωηρού μπλε στην τέχνη των Μάγια μέχρι τη δεκαετία του 1960, όταν τελικά εντοπίστηκε η πηγή αυτής της λαμπρής χρωστικής ουσίας: παρασκευάστηκε από την ανάμειξη ενός σπάνιου πηλού (που ονομάζεται ατταπουλγίτης ή παλυγκορσίτης) με τη χρωστική ουσία από το φυτό añil, την οικογένειας indigo.

Το χρώμα που παρασκευάζεται από αυτό το αρχαίο υπερ-μπλε είναι ανθεκτικό στην τριβή, τον χρόνο, το ηλιακό φως και τις υψηλές θερμοκρασίες.

«Το μπλε των Μάγια είναι ένα παράδειγμα της τεχνολογικής τελειοποίησης των ιθαγενών πολιτισμών και της επένδυσης που έκαναν στην καλλιτεχνική παραγωγή», δήλωσε ο Νταβίντε Ντομένικι, καθηγητής ιστορίας, πολιτισμών και πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, σύμφωνα με το στο Artnet News.

Πέτρες συνθετικού χρώματος Indigo

 

Η συνταγή της επιτυχίας

Η πολύπλοκη μέθοδος παραγωγής της χρωστικής ουσίας δεν είναι ακόμη επαρκώς κατανοητή, σύμφωνα με τον Ντομένικι, αλλά γνωρίζουμε πως περιλάμβανε το βράσιμο του φυτού με τον ινώδη παλυγκορσίτη για να συνδεθούν τα δύο μαζί μοριακά, αντί να βαφτεί απλώς το εξωτερικό του πηλού. Μάλιστα, σύμφωνα με τον ίδιο είναι η δομή του πηλού σε συνδυασμό με το υλικό που στην πραγματικότητα επιτρέπει στην χρωστική ουσία να εισχωρήσει σε τέτοιο βαθμό και με τέτοια ένταση.

Αυτό το σχεδόν αφανές επίτευγμα είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτο αν αναλογιστεί κανείς ότι ακόμη και σήμερα η δημιουργία νέων σταθερών μπλε χρωστικών παραμένει μια πρόκληση. (Το 2009, ο χημικός Μας Σουμπραμανιάν δημιούργησε τυχαία την πρώτη νέα μπλε χρωστική μετά από 200 χρόνια).

Τεχνολογικό και καλλιτεχνικό θαύμα

Το 1931, ο Αμερικανός αρχαιολόγος Άλφρεντ Μέρβιν ανακάλυψε για πρώτη φορά «μια νέα χρωστική ουσία» σε τοιχογραφίες μέσα στο Ναό των Πολεμιστών στο Chichen Itza. Λίγα χρόνια αργότερα (1942) της δόθηκε το όνομα «μπλε των Μάγια» από τους Αμερικανούς αρχαιολόγους Ρ. Τζ. Γκέτενς και Τζ. Ελ. Στάουτ.

Η έρευνα διακόπηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μόλις τη δεκαετία του 1950 η ανάλυση περίθλασης σκόνης αποκάλυψε ότι η μπλε χρωστική ουσία των Μάγια είχε παρασκευαστεί με ανάμειξη πηλού και χρώματος. Το 1993, ο Μεξικανός ιστορικός και χημικός Κωνσταντίνο Ρέγιες-Βαλέριο δημοσίευσε μια συνταγή για την αναδημιουργία του χρώματος με τη χρήση παλυγορσκίτη, μοντμοριλλονίτη (μαλακός πηλός) και φύλλα indigo.

Κριστόμπαλ ντι Βιγιαλπάντο, H γυναίκα της Αποκάλυψης

 

Ιστορικά δεν έχει γίνει ακόμη μεγάλη έρευνα

Είναι αλήθεια ότι καλλιτέχνες όπως ο Χοσέ Χουάρεζ (1617-1662), ο Κριστόμπαλ ντι Βιγιαλπάντο (1649-1714) και ο Μπάλτασαρ ντι Ετσάβε ο νεότερος (1583, 1584 – 1644) -γνωστός ως «El Echave de los azules» (Ο Ετσάβε των μπλε), – είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν μπορούσαν να προμηθευτούν το πολύτιμο υλικό και η χρήση της δεν καταγράφηκε στη Νέα Ισπανία.

«Απ’ όσο γνωρίζω, η χρήση του μπλε των μάγια από Ευρωπαίους αποικιοκράτες καλλιτέχνες δεν έχει επιβεβαιωθεί ποτέ από χημικές αναλύσεις», δήλωσε ο Ντομένικι. «Ο αζουρίτης (ένα ορυκτό, πολύ πιο εύκολο στη χρήση), για παράδειγμα, χρησιμοποιήθηκε συνήθως στο αποικιακό Μεξικό».

Αυτό θα μπορούσε να είναι μια πιο πιθανή πηγή του τολμηρού μπλε που χρησιμοποιείται σε περίοπτη θέση στον πίνακα του Ετσάβε «Η Άμωμος Σύλληψη».

Η χρωστική ουσία έχει παρόμοιο δείκτη διάθλασης με το κοινό συνδετικό λινέλαιο, γεγονός που καθιστά δύσκολη τη δημιουργία μιας στερεής επίστρωσης χρώματος, ενώ η κίτρινη απόχρωση του λαδιού μεταβάλλει επίσης την απόχρωση του μπλε των Μάγια, η οποία ήδη αγγίζει τα όρια του τιρκουάζ.

Μετά την Iσπανική Kατάκτηση, τα φυτά añil από το Μεξικό μπήκαν στον κατάλογο των πολύτιμων υλικών που άξιζε να αξιοποιηθούν και να εξαχθούν στην Ευρώπη, σύμφωνα με το Αrtnet. Το indigo χρησιμοποιήθηκε ευρέως από το τελευταίο τρίτο του 16ου αιώνα σε έργα τέχνης από Ευρωπαίους δασκάλους που εγκαταστάθηκαν στην Πόλη του Μεξικού.

*Πηγές: BBC, Artnet, Al Jazeera | Κεντρική εικόνα: Η τοιχογραφία που βρέθηκε στον Ναό των Πολεμιστών, Chichén Itzá, Wikimedia Commons

https://www.in.gr/2025/02/17/life/texni/mple-ton-magia-istoria-piso-apo-pio-mystirio-xroma-tou-kosmou/