ΟΜΗΡΙΚΟ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΟ - Λ Ε Ξ Ι Κ Ο ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ & ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

(Θεοί, θεότητες, άνθρωποι, χώρες, λαοί, πόλεις, βουνά, ποτάμια, λίμνες, κ.ά.). Με 19 γενεαλογικούς  πίνακες

ΝΙΚΟΣ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Στη μνήμη της Στεφανίας μου

(27.05.1975-16.06.1997)

Μερικά λόγια για τον  Όμηρο

Για την ύπαρξη του Όμηρου σήμερα δεν υπάρχουν αμφιβολίες. Ο μεγαλύτερος ποιητής του κόσμου, που το πραγματικό του πρόσωπο σκεπάζεται από το πέπλο του θρύλου, θεωρείται πια πρόσωπο υπαρκτό. Για το χρόνο της γέννησής του υπάρχουν αμφιβολίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Οι διάφορες αναφορές την τοποθετούν από εξήντα χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο (Κράτης ο Μαλλώτης), που πιθανολογείται γύρω  στο 1200-1100 π.Χ., μέχρι εκατό χρόνια μετά από αυτόν (Ερατοσθένης) ή και πεντακόσια χρόνια μετά (Θεόπομπος). Υπάρχει και η αναφορά του Θουκυδίδη, ο οποίος παραδέχεται ότι ο Όμηρος έζησε πολλώ ύστερον των Τρωϊκών. Ο πατέρας της Ιστορίας, ο Ηρόδοτος,  που μας λέει ότι ο Όμηρος έζησε γύρω στο 800 π.Χ., θεωρεί τον Όμηρο και τον Ησίοδο σύγχρονους και ότι έζησαν τετρακόσια χρόνια πριν από αυτόν, άποψη που δέχονται σήμερα πολλοί επιστήμονες, θεωρώντας όμως ότι ο Ησίοδος έζησε πολύ μετά από τον Όμηρο.

Σχετικά με τον τόπο της καταγωγής του, διάφορες πόλεις φιλονικούσαν ήδη από την αρχαιότητα. Αυτό το μάθαμε από το γνωστό επίγραμμα που αναφέρει:

Επτά πόλεις μάρνανται σοφήν δια ρίζαν Ομήρου

Σμύρνη, Χίος, Κολοφών, Ιθάκη, Πύλος, Αργος, Αθήναι

Η Σμύρνη και η Χίος είχαν τις μεγαλύτερες αξιώσεις για την καταγωγή του ποιητή. Από το Σιμωνίδη γνωρίζουμε ότι οι Ομηρίδες, μια συντεχνία ραψωδών του νησιού, που έργο τους είχαν την απαγγελία ποιημάτων των προγόνων τους, άκμασαν στο νησί της Χίου. Έτσι, θεωρούσαν ότι ο ποιητής ήταν Χίος και μάλιστα τυφλός. Αιτιολογημένες αξιώσεις είχε βέβαια και η Σμύρνη, ίσως επειδή τα παράλια της Μικράς Ασίας και μάλιστα το τμήμα που ζούσαν οι Αιολείς και οι Ίωνες, δηλαδή Φώκαια, Σμύρνη, Ερυθρές και Χίος, ήταν η κοιτίδα του ελληνικού έπους. Θεωρείται βέβαιο ότι πέθανε στο νησί του Αιγαίου Ίος, όπου το καράβι με το οποίο πήγαινε στην Αθήνα έκανε ενδιάμεσο σταθμό. Εκεί, λέγεται, ότι πέθανε από στενοχώρια, επειδή δεν μπόρεσε να λύσει ένα αίνιγμα που του έθεσαν οι ψαράδες του νησιού. Στην Ίο λοιπόν υπάρχει ένα επιτύμβιο επίγραμμα, που αποδίδεται στον τάφο του ποιητή:

Ενθάδε την ιεράν κεφαλήν κατά γαίαν καλύπτει

ανδρών ηρώων κοσμήτορα, θείον Όμηρον

Για το όνομα του Όμηρου υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Από τις κυριότερες που αναφέρονται είναι εκείνη του Έφορου του Κυμαίου, που παράγει το όνομα από το μη+ορών, συνδέοντάς το έτσι και με το θρύλο που ήθελε τον ποιητή τυφλό, πιθανότατα παρασυρμένος από το γεγονός ότι η λέξη όμηρος στην Αιολική και την Κυμαϊκή διάλεκτο σήμαινε τυφλός. Υπάρχουν και άλλες προσπάθειες ετυμολόγησης του ονόματος, όπως εκείνη που το παράγει από το ομού+είρω / ομείρω, που σημαίνει συνδέω και μια άλλη, που το παράγει από το ομού+αίρω. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο ποιητής (ή ο πατέρας του) είχε δοθεί ως όμηρος στους Πέρσες. Μεγαλύτερη αποδοχή βρίσκει μια νεότερη ετυμολόγηση, που προέρχεται από το ομού+αραρίσκω, δηλαδή από το συνδέω, συνδυάζω, προσαρμόζω, εξηγώντας, ίσως, το γεγονός ότι οι ποιητές συνέθεταν τα μέρη των ποιημάτων που επρόκειτο να απαγγείλουν. Έγινε πάντως γενικά αποδεχτό, ότι το αρχικό όνομα του ποητή ήταν Μιλησιγένης ή Μιλησιγενής, που προέρχεται από τον ποταμό Μέλητα της Σμύρνης.

 Εκτός από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, οι αρχαίοι απέδιδαν στον Όμηρο και αρκετά άλλα έργα, όπως  Βατραχομυομαχία, Ομηρικοί Ύμνοι, Θηβαΐς, Κύπρια Έπη, Επίγονοι, Μαργίτης κ.ά. Ήδη όμως από την αρχαιότητα υπήρχαν επιφυλάξεις ως προς την πατρότητα κάποιων από τα παραπάνω έργα. Μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις, μελέτες και έρευνες σχετικά με το ύφος και την τεχνική της σύνθεσης των επών του, οι σημερινοί ερευνητές αποδίδουν στον Όμηρο μόνο την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, αν και για την Οδύσσεια ορισμένοι, λίγοι,  έχουν ακόμη κάποιες επιφυλάξεις.

Είναι πολύ πιθανό ότι τμήματα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας κυκλοφορούσαν μεταξύ των αοιδών και ραψωδών της αρχαιότητας, μέχρι που ο Λυκούργος τα έφερε ολόκληρα από την Ιωνία. Αργότερα, ο Πεισίστρατος φρόντισε για την αναπαραγωγή τους. Είναι βέβαιο ότι τα τα έργα του Όμηρου έχουν υποστεί πολλές επεξεργασίες, μέχρι που να πάρουν τη μορφή με την οποία τα γνωρίσαμε εμείς. Δυο σχολές της αρχαιότητας ασχολήθηκαν με το έργο αυτό: της Περγάμου και, ιδίως, της Αλεξάνδρειας με τον Αριστοφάνη, το Ζηνόδοτο και τον Αρίσταρχο.

Μερικά λόγια για τα λήμματα του λεξικού

Από τους Γραμματικούς της Αλεξάνδρειας οι 15.692 στίχοι της Ιλιάδας και οι 12.110 της Οδύσσειας χωρίστηκαν σε 24 ραψωδίες αντίστοιχα. Κάθε ραψωδία της Ιλιάδας χαρακτηρίστηκε με ένα από τα 24 κεφαλαία γράμματα του ελληνικού αλφάβητου (Α, Β, Γ κ.ο.κ.) και κάθε ραψωδία της Οδύσσειας με ένα από τα αντίστοιχά τους πεζά (α, β, γ κ.ο.κ), ενώ το κείμενο κάθε ραψωδίας αριθμήθηκε σε κάθε πέμπτο στίχο του (1, 5, 10 κ.ο.κ.).

Έτσι, η παρουσίαση κάθε λήμματος γίνεται με αναφορά στη ραψωδία και στο στίχο όπου πρωτοεμφανίζεται η λέξη στα ομηρικά έργα.

Νίκος Α. Παπαδόπουλος, Ιανουάριος 2003

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σελ.

Μερικά λόγια για τον Όμηρο …………………………………………….       7

Μερικά λόγια για τα λήμματα ………..…………………………………..       9

Λήμματα ………………..…………………………………………………..     11-195

Γενεαλογικός πίνακας 1: Αγαμέμνονας (βλέπε Αγαμέμνων) …………         12

Γενεαλογικός πίνακας 2: Άδραστος (βλέπε Άδρηστος)……………….        15

Γενεαλογικός πίνακας 3: Γαία …………………………………………...       45

Γενεαλογικός πίνακας 4: Δάρδανος …………………………………….        50

Γενεαλογικός πίνακας 5: Ελένη ………………………………………….       58

Γενεαλογικός πίνακας 6: Δίας (βλέπε Ζεύς) ……………………………       69

Γενεαλογικός πίνακας 7: Ηρακλής (βλέπε Ηρακλέης) ...………………        73

Γενεαλογικός πίνακας 8: Θησέας (βλέπε Θησεύς) …………………….       80

Γενεαλογικός πίνακας 9: Ιάσονας (βλέπε Ιήσων) ……………………..        86

Γενεαλογικός πίνακας 10: Κάδμος ………………………………………       93

Γενεαλογικός πίνακας 11: Κρόνος ………………………………………       103

Γενεαλογικός πίνακας 12: Λήδα …………………………………………       111

Γενεαλογικός πίνακας 13: Μελέαγρος ………………………...………..       118

Γενεαλογικός πίνακας 14: Μίνωας (βλέπε Μίνως) .……………………       122

Γενεαλογικός πίνακας 15: Οδυσσέας (βλέπε Οδυσσεύς) ..…………..        131

Γενεαλογικός πίνακας 16: Οιδίποδας (βλέπε Οιδιπόδης) …..………..        133

Γενεαλογικός πίνακας 17: Περσέας (βλέπε Περσεύς) .………………..       147

Γενεαλογικός πίνακας 18: Πρίαμος ……………………………………..       156

Γενεαλογικός πίνακας 19: Σίσυφος ……………………...……………...       168

Ευρετήριο ονομάτων γενεαλογικών πινάκων ………………….………        199

Ποιοι Αχαιοί σκότωσαν ποιους Τρωαδίτες …………………………...        207

Ποιοι Τρωαδίτες σκότωσαν ποιους Αχαιούς …………………………..       210

Νηρηίδες ……………………………………………………………………    212

Μνηστήρες Πηνελόπης και Ωραίας Ελένης …………………………….       213

Διάταξη στρατευμάτων Αχαιών ………………………………………….       214

Διάταξη στρατευμάτων Τρωαδιτών ………………..…………………...        218

Βιβλιογραφία ………………………………………………………………      220

Για το Ομηρικό Ονοματολόγιο και για το πλήρες Λεξικό όλων των κύριων ονομάτων, όπως και για τους Γενεαλογικούς Πίνακες των ηρώων, επισκεφτείτε τον παρακάτω σύνδεσμο:

http://www.hellinon.net/ANEOMENA/Onomatologio.htm