Ο Πειραιάς του Ανδρέα Κρυστάλλη (1911 – 1951)

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Ανδρέας Κρυστάλλης γεννήθηκε το 1911 στην Μικρά Ασία αλλά λόγω της καταστροφής που ακολούθησε βρέθηκε στον Πειραιά. Αρχικά κατατάχθηκε στον πολεμικό ναυτικό ακολουθώντας τον αδελφό του που επίσης είχε καταταγεί. Σύντομα όμως παραιτήθηκε και επιδόθηκε αποκλειστικά στη ζωγραφική. Το 1928 πήγε στο Παρίσι όπου έμεινε για τρία χρόνια παρακολουθώντας μαθήματα της Σχολής Καλών Τεχνών.

Τα λουτρά του Παρασκευά στις αρχές της δεκαετίας του 1930 φιλοτεχνημένα από τον Ανδρέα Κρυστάλλη από διαφορετική οπτική γωνία. Αυτή τη φορά στο βάθος διακρίνονται τα αρχοντικά της Καστέλλας. (Πηγή: https://stoa.com.gr/)

Ψαράδες γευματίζουν

Ταβέρνα στο λιμάνι (Πηγή: https://paletaart.wordpress.com/)

 Δρόμος στον Πειραιά (Πηγή: https://paletaart.wordpress.com/)

Σκηνές καθημερινότητας στον Πειραιά (Πάνω και κάτω)

Οι περισσότεροι πίνακές του απεικονίζουν τοπία του Πειραιά και κύρια το λιμάνι, ενώ οι υπόλοιποι θαλασσινά τοπία. Ζωγράφισε σχετικά σύντομη περίοδο, από το 1930 μέχρι και τους πρώτους μήνες της κατοχής από την οποία υπέφερε από τις στερήσεις, την πείνα και τις κακουχίες.

Ευαίσθητη καλλιτεχνική φύση ο ίδιος, δεν μπορούσε να ανεχθεί το θάνατο παιδιών στα πεζοδρόμια, το μεγάλο λιμό του 1941 – 42, τις εκτελέσεις και τους συνεχείς βομβαρδισμούς της πόλης στην οποία κατοικούσε.

Δειλινό στο Τουρκολίμανο

Ψαράδες της Πειραϊκής

Πασαλιμάνι 1935

 Σκηνή από το λιμάνι του Πειραιά (Πηγή: https://paletaart.wordpress.com/)

Η λήξη της κατοχής για τον Ανδρέα Κρυστάλλη επέφερε μια τραγική μοίρα. Εισήχθη στο Δρομοκαΐτειο νοσοκομείο, σε μια προσπάθεια να ξαναβρεί το χαμένο του εαυτό. Όμως δεν τα κατάφερε, αφού και μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, η ψυχική του κατάσταση αποτελούσε ένα μαρτύριο αξεπέραστο. Και αυτό διήρκεσε μέχρι το θάνατό του το 1951.

11 Μαρτίου 1974 – Εκδήλωση της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και του Πειραϊκού Συνδέσμου, αφιερωμένη στον ζωγράφο Ανδρέα Κρυστάλλη.

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του «δείχνει» τον Πειραιά. Βαθιά επηρεασμένος από τη θάλασσα, το υγρό στοιχείο κυριαρχεί σε πολλά από τα έργα του.

Στον Πειραιά ο Κρυστάλλης μεταξύ άλλων, έζησε τη φρικτή εμπειρία του πρώτου μεγάλου βομβαρδισμού, του γερμανικού που έγινε στις 6 Απριλίου του 1941. Ό,τι συμβολίζει ο διάσημος πίνακας «Γκουέρνικα» (Γκερνίκα) του Πάμπλο Πικάσο, που φιλοτεχνήθηκε εμπνευσμένος από τον βομβαρδισμό της ισπανικής (βασκικής) πόλης Guernica από τη γερμανική αεροπορία, συμβολίζει και το έργο του Ανδρέα Κρυστάλλη με τίτλο «Ο βομβαρδισμός του Πειραιά». Με μια διαφορά όμως. Ο Πικάσο πληροφορήθηκε τον βομβαρδισμό από εφημερίδα, ενώ ο Κρυστάλλης τον έζησε ο ίδιος.

Η Πειραϊκή «Γκουέρνικα» του Ανδρέα Κρυστάλλη

Οι ζωγράφοι Βαλεντίνο Ίλβες και Ανδρέας Κρυστάλλης ζωγραφίζουν ως ασθενείς πλέον του Δρομοκαΐτειου. Ο φωτογραφικός φακός έχει απαθανατίσει τον Ανδρέα Κρυστάλλη την ώρα που φιλοτεχνεί την «Πειραϊκή του Γκουέρνικα», τον βομβαρδισμό του Πειραιά.

(Πηγή: https://www.dromokaiteio.gr/mouseio/)

Ανυπόγραφο έργο του Ανδρέα Κρυστάλλη φιλοτεχνημένο στο Δρομοκαΐτειο

(Πηγή: https://www.dromokaiteio.gr/mouseio/)

Aρχική εικόνα: Τα λουτρά του Παρασκευά στην Καστέλλα, στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Στο βάθος ο Άγιος Βασίλειος. Ο Κρυστάλλης αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της πειραϊκής τοπογραφίας, καθώς πολλά έργα του φιλοτεχνούνται από μνήμης διατηρώντας ωστόσο με κάθε λεπτομέρεια τα χαρακτηριστικά του τοπίου. (Πηγή: https://stoa.com.gr/)

https://ellas2.wordpress.com/2020/04/15/%ce%bf-%cf%80%ce%b5%ce%b9%cf%81%ce%b1%ce%b9%ce%ac%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b1%ce%bd%ce%b4%cf%81%ce%ad%ce%b1-%ce%ba%cf%81%cf%85%cf%83%cf%84%ce%ac%ce%bb%ce%bb%ce%b7-1911-1951/#more-139128