Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μωσαϊκό με λιοντάρι που επιτίθεται σ' έναν όναγρο, Βόρεια Αφρική, 150–200 π.Χ.

Η ιστορία της μεσαιωνικής τέχνης δίνει έμφαση στη δόξα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά λιγότερο γνωστή είναι η βαθιά καλλιτεχνική συνεισφορά της Νουβίας, της Αιγύπτου, της Αιθιοπίας και άλλων ισχυρών αφρικανικών βασιλείων, των οποίων οι κομβικές αλληλεπιδράσεις με το Βυζάντιο είχαν ανεξίτηλο αντίκτυπο στον μεσαιωνικό μεσογειακό κόσμο.

Συγκεντρώνοντας περισσότερα από 170 αριστουργήματα που ανήκουν σε ένα ευρύ φάσμα μέσων και τεχνικών –από ψηφιδωτά, γλυπτά, κεραμικά και μεταλλοτεχνία μέχρι αντικείμενα πολυτελείας, πίνακες ζωγραφικής και θρησκευτικά χειρόγραφα–, η έκθεση «Αφρική και Βυζάντιο» στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών.

Με διεισδυτική μελέτη και έργα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας σπάνια ή και ποτέ, η έκθεση ρίχνει νέο φως στα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα της ύστερης αρχαίας Αφρικής. Επανεξετάζει τη συμβολή της ηπείρου στην ανάπτυξη του προνεωτερικού κόσμου και προσφέρει μια πληρέστερη ιστορία της Αφρικής ως μιας ζωντανής, πολυεθνικής κοινωνίας με ποικίλες γλώσσες και θρησκείες, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καλλιτεχνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή του Βυζαντίου και όχι μόνο.

Ψηφιδωτός πίνακας με προετοιμασίες για μια γιορτή, Βόρεια Αφρική, τελευταίο τέταρτο του 2ου αιώνα.

Το 330 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος μετέφερε την αυτοκρατορική πρωτεύουσα από τη Ρώμη και ίδρυσε πάνω στην αρχαία πόλη του Βυζαντίου τη «Νέα Ρώμη», που έγινε ευρέως γνωστή ως Κωνσταντινούπολη. Από τον 5ο έως και τις αρχές του 13ου αιώνα, η Κωνσταντινούπολη ήταν η μεγαλύτερη και πλουσιότερη πόλη στην Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μια τεράστια και ιστορικά σημαντική αυτοκρατορία που κάλυπτε τμήματα της Αφρικής, της Ευρώπης και της Ασίας, οι εκτεταμένες διασυνδέσεις του Βυζαντίου με τη βόρεια και την ανατολική Αφρική δεν είναι αρκετά γνωστές. Αυτή η έκθεση διερευνά τη θέση της Αφρικής στην καλλιτεχνική, πολιτιστική, οικονομική και κοινωνικοπολιτική ζωή του βυζαντινού κόσμου.

Η Αφρική και το Βυζάντιο διαγράφουν τρία καλλιτεχνικά τόξα. Από τον τέταρτο έως τον έβδομο αιώνα, η πρώιμη βυζαντινή οπτική και πνευματική κουλτούρα διαμορφώθηκε από πλούσιους προστάτες, καλλιτέχνες και θρησκευτικούς ηγέτες στη βόρεια Αφρική. Αν και το Ισλάμ έγινε κυρίαρχη πίστη της περιοχής στα μέσα του όγδοου αιώνα, χαρακτηριστικές χριστιανικές θρησκευτικές και καλλιτεχνικές παραδόσεις ήκμασαν στα αφρικανικά βασίλεια. Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453, Αιθίοπες και Κόπτες καλλιτέχνες στην ανατολική Αφρική συνέχισαν να βρίσκουν έμπνευση στη ρωμαϊκή και βυζαντινή τέχνη.

Ο σχεδιασμός της έκθεσης παρακολουθεί αυτούς τους μετασχηματισμούς παρουσιάζοντας μια ζωντανή και εμπνευσμένη τέχνη που εμφανίζεται παντού, με αποκορύφωμα μια ομάδα σύγχρονων έργων, εγείροντας κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με το πού και πότε «τελειώνει» το Βυζάντιο.

Σκουλαρίκι από χρυσό και μαργαριτάρια, Βυζάντιο, 6ος-7ος αιώνας.

Υπάρχουν έργα από την Τυνησία, την Αιθιοπία, την Αίγυπτο, το Σουδάν, ψηφιδωτά, υφάσματα, χειρόγραφα, κοσμήματα και μικρά αντικείμενα της καθημερινής ζωής. Κατά τη διάρκεια της περιόδου της ακμής του Βυζαντίου, η Βόρεια Αφρική περιλάμβανε μερικές από τις πιο πλούσιες, πιο μορφωμένες και πιο  κοσμοπολίτικες επαρχίες της ύστερης Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ένα θραύσμα δαπέδου που παρουσιάζεται στην έκθεση ανήκε κάποτε στη μεγάλη τραπεζαρία ή αίθουσα δεξιώσεων μιας τυνησιακής βίλας, κάτι που δείχνει πλούτο, γούστο και αγάπη για τις καλές τέχνες.

Με το εμπόριο να ανθεί, χαράχτηκαν εμπορικές διαδρομές που συνέδεαν, μέσω της Μεσογείου, τη Βόρεια Αφρική, την υποσαχάρια Αφρική, την Ερυθρά Θάλασσα και την Ινδία, φτάνοντας μέχρι τον μακρινό Δρόμο του Μεταξιού. Αυτές οι διαδρομές μετέφεραν ανθρώπους, υλικά και ιδέες σε όλη την αυτοκρατορία.

Η κληρονομιά του Βυζαντίου στην Αφρική συνεχίστηκε μετά τον θάνατο του τελευταίου αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου  Παλαιολόγου, το 1453. Τα έργα βυζαντινού ρυθμού που χρονολογούνται από τον δέκατο έκτο αιώνα έως σήμερα μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε θέματα όπως η ταυτότητα, το ανήκειν και η μνήμη μεταξύ των αφρικανικών χριστιανικών κοινοτήτων.

Κεραμικό βάζο, Βόρεια Αφρική, 290–320.

Αυτά τα ιερά αντικείμενα έρχονται να μας δείξουν πώς η σύμβαση της διαίρεσης των καλλιτεχνικών εξελίξεων σε διακριτές «περιόδους» μπορεί να έχει λιγότερο νόημα από την εξέταση των μακροπρόθεσμων αλληλεπιδράσεων μεταξύ των τεχνών της Αφρικής και του Βυζαντίου. Για παράδειγμα, Αιθίοπες καλλιτέχνες από την πρώιμη σύγχρονη περίοδο μέχρι σήμερα συνεχίζουν να μεταφράζουν και να προσαρμόζουν νέα μοτίβα και στυλ από τη βυζαντινή τέχνη.

Για τη συνέχεια εδώ:

http://anaskafi.blogspot.com/2024/02/blog-post_19.html