Αποκαλύφθηκαν τα μυστικά του ψηφιδωτού του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά από πρωτοποριακή ανάλυση

Επιμέλεια: Γιάννης Κατσαρός— HuffPost Greece

Γιατί αποτελεί την «ίσως η πιο εμβληματική και γνωστή αναπαράσταση του προσώπου του Μακεδόνα βασιλιά στην αρχαία τέχνη».

Το παγκοσμίου φήμης ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου που ανακαλύφθηκε στην Πομπηία, αποτελείται από περίπου 2 εκατομμύρια κομμάτια από λατομεία που εκτείνονταν πολύ πιο πέρα από τα σύνορα του αχανούς βασίλειου του Αλεξάνδρου, όπως αποκάλυψε μια νέα μελέτη.

Ενώ η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου εκτεινόταν από τα Βαλκάνια μέχρι το σημερινό Πακιστάν, αυτά τα κομμάτια πέτρας και ορυκτών, οι ψηφίδες, προέρχονταν από λατομεία απ′ όλη την Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας και της Ιβηρικής Χερσονήσου – καθώς και από την Τυνησία και τη Λιβύη, σύμφωνα με τη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε την Τετάρτη (15 Ιανουαρίου) στο περιοδικό PLOS One.

Το ψηφιδωτό κατασκευάστηκε το 150-100 π.Χ. περίπου. Ο άγνωστος καλλιτέχνης χρησιμοποίησε περίπου ενάμισι εκατομμύριο έγχρωμες ψηφίδες, οι οποίες είναι τοποθετημένες ανά τόξα.

Πιστεύεται ότι είναι αντίγραφο του γνωστού πίνακα του Απελλή του 4ου αιώνα π.Χ. και σύγχρονο του Μεγάλου Αλέξανδρου. Ίσως να είναι αντίγραφο νωπογραφίας του Φιλόξενου της Ερέτρειας, την οποία αναφέρει ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος.

Το ψηφιδωτό θάφτηκε στην Πομπηία όταν ο Βεζούβιος εξερράγη το 79 μ.Χ. Ανακαλύφθηκε το 1831, όταν οι αρχαιολόγοι το έφεραν στο φως στο «domus» (σ.σ σπίτι) μιας πλούσιας οικογένειας, γνωστό ως «Επαυλη του Φαύνου» και εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.

Το ψηφιδωτό του Αλεξάνδρου θεωρείται «το σημαντικότερο ψηφιδωτό της ρωμαϊκής εποχής», τονίζουν οι συγγραφείς στη μελέτη. Απεικονίζει τον Αλέξανδρο, ο οποίος κυβέρνησε από το 336 έως το 323 π.Χ., και τον μακεδονικό στρατό να θριαμβεύει επί του Πέρση βασιλιά Δαρείου Γ′ και των δυνάμεών του.

Το μοναχικό δέντρο στο φόντο υποδηλώνει ότι πρόκειται για τη μάχη της Ισσού, η οποία έλαβε χώρα το 333 π.Χ. κοντά στα σημερινά τουρκοσυριακά σύνορα. Σύμφωνα με αραβικά και μεσαιωνικά χειρόγραφα, μεταξύ άλλων και του Μάρκο Πόλο, η μάχη αυτή ήταν γνωστή στους ντόπιους ως «μάχη του ξερού δέντρου» (ή «του μοναχικού δέντρου»), αναφέρουν οι ερευνητές στη μελέτη.

«Οι ψηφίδες αποτελούνταν από δέκα τύπους χρωμάτων που συνδυάστηκαν αριστοτεχνικά»

Το 2020, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης ξεκίνησε ένα έργο αποκατάστασης που περιελάμβανε τη μη επεμβατική μελέτη του ψηφιδωτού. Η ομάδα χρησιμοποίησε διάφορες τεχνικές, συμπεριλαμβανομένου της ανάλυσης φθορισμού ακτίνων Χ (pXRF), η οποία χρησιμοποιεί ακτίνες Χ για να βοηθήσει στον εντοπισμό στοιχείων μέσα σε ένα αντικείμενο. Οι αναλυτές διαπίστωσαν ότι «οι ψηφίδες αποτελούνταν από δέκα τύπους χρωμάτων που συνδυάστηκαν αριστοτεχνικά για να ενισχύσουν τα καλλιτεχνικά εφέ που χαρακτηρίζουν το ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου», αναφέρουν οι ερευνητές στη μελέτη.

Τα 10 χρώματα περιλάμβαναν αποχρώσεις του λευκού, του καφέ, του κόκκινου, του κίτρινου, του ροζ, του πράσινου, του γκρι, του μπλε, του μαύρου και του υαλώδους, τα οποία είχαν ένα μεγάλο εύρος μικρο-υφών που «συνδυάστηκαν αριστοτεχνικά για να ενισχύσουν τα καλλιτεχνικά αποτελέσματα των έργων τέχνης», γράφουν οι ερευνητές στο έγγραφο.

Wikimedia CommonsBerthold Werner

Οι αρχαίοι τεχνίτες έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στο πρόσωπο του Αλεξάνδρου, σημείωνει η ομάδα των αναλυτών. Αποτελείται «από διάφορες αποχρώσεις ροζ ψηφίδων με αξιοσημείωτες αλλαγές στα αποτελέσματα φωταύγειας που πιθανώς σχετίζονται με τη διαφορετική χημική σύνθεση των ψηφίδων». Λεπτομέρειες όπως η προαναφερθείσα εξηγούν γιατί αυτή είναι «ίσως η πιο εμβληματική και γνωστή αναπαράσταση του προσώπου του στρατηλάτη στην αρχαία τέχνη».

Από που προέρχονται οι ψηφίδες;

Όσον αφορά την προέλευση των ψηφίδων, οι επιστήμονες εξέτασαν λατομεία που χρησιμοποιούνταν κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Για παράδειγμα, «Ορισμένες από τις λευκές ψηφίδες θα μπορούσαν να σχετίζονται με το Marmor Lunensis (μάρμαρο) από τα λατομεία των Απουανικών Άλπεων (Ιταλία), τα οποία άρχισαν να εξορύσσονται τον 1ο αιώνα π.Χ. ως τον 3ο αιώνα μ.Χ.», αναφέρει η ομάδα στη μελέτη.

Εν τω μεταξύ, οι έντονα ροζ ψηφίδες μπορεί να προέρχονται από την Πορτογαλία, μερικά από τα κίτρινα κομμάτια μπορεί να προέρχονται από τη ρωμαϊκή πόλη Simitthus στη σημερινή Τυνησία και τα σκούρα κόκκινα κομμάτια από το Ακρωτήριο Ταίναρο στη Λακωνία. Μάλιστα, κατά μία εκδοχή το ψηφιδωτό κατασκευάστηκε στην Ελλάδα και μεταφέρθηκε στην Ρώμη.

Η ομάδα εντόπισε επίσης ίχνη φυσικού κεριού και ορυκτού γύψου, τα οποία πιθανώς εφαρμόστηκαν ως προστατευτικό στρώμα κατά τη διάρκεια έργων αποκατάστασης στην σύγχρονη εποχή, γράφει η ομάδα στη μελέτη. Το 2003 το ψηφιδωτό αναλύθηκε επιστημονικά και καλλιτεχνικά, και κατασκευάστηκε ολοκληρωμένο αντίγραφό του, με αποκαταστημένα όλα τα τμήματα που έλειπαν, και αναζωογονημένα χρώματα. Το αντίγραφο εκτίθεται στην έπαυλη του Φαύνου.

Το ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου (MANN, Νάπολη, Ιταλία) και επιτόπιες αναλύσεις. https://journals.plos.org/

Αρχική εικόνα: Λεπτομέρεια από το ψηφιδωτό της Πομπηίας, γνωστό ως Ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που απεικονίζει τη μάχη της Ισσού και βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης. (Photo by Marco Cantile/LightRocket via Getty Images)Marco Cantile via Getty Images

Πηγή: livescience.com 2.

Πηγή

https://ellas2.wordpress.com/2025/01/20/%ce%b1%cf%80%ce%bf%ce%ba%ce%b1%ce%bb%cf%8d%cf%86%ce%b8%ce%b7%ce%ba%ce%b1%ce%bd-%cf%84%ce%b1-%ce%bc%cf%85%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ac-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%88%ce%b7%cf%86%ce%b9%ce%b4%cf%89%cf%84/