Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.

Αν πριν από πενήντα χρόνια ρωτούσε κανείς πώς ήταν η αρχαία ελληνική ζωγραφική, η σκέψη θα κατευθυνόταν αυτομάτως στην αγγειογραφία –μελανές μορφές που αποτυπώνονται γραμμικά πάνω σε πορτοκαλοκόκκινο βάθος, και το αντίστροφο– ή σε ρωμαϊκές τοιχογραφίες που ήταν ήδη γνωστές από τις αρχές του 17ου αιώνα. Η σπουδαία τέχνη της κλασικής ζωγραφικής, η οποία άνθησε από την εποχή του Περικλή έως του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι πίνακες των πανελλήνιων ιερών και δημόσιων χώρων που εκθείαζαν οι ελληνορωμαϊκές πηγές, τα χιλιάδες πορτρέτα, οι διαβόητες πινακοθήκες της Σικυώνας και της Αθήνας, οι συλλογές των ελληνιστικών βασιλείων, όλα αυτά είχαν χαθεί από τον ορίζοντα της Ιστορίας. Όπως έλεγε ο Diderot στο Παρισινό Σαλόνι του 1765: «Ο χρόνος καταστρέφει τη ζωγραφική. Η γη διατηρεί μόνο τα υπολείμματα χαλκού και μαρμάρου. Τι μας έχει απομείνει από τον Απελλή; Τίποτα».

Όταν το 1977 ο Μανόλης Ανδρόνικος έφερε στο φως τον βασιλικό Τάφο ΙΙ των Αιγών, έναν λίθινο καμαροσκέπαστο τάφο με μνημειακό δρόμο, πέρα από την τεράστια ιστορική σημασία του ίδιου του μνημείου και των κτερισμάτων του, τα οποία επιβεβαίωναν την υπόθεσή του ότι πρόκειται για τον τάφο του βασιλιά Φιλίππου Β’, αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά και ένα πρωτότυπο έργο υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, αντιπροσωπευτικό του «χρυσού αιώνα» της ελληνικής ζωγραφικής. Μια τοιχογραφία μνημειακών διαστάσεων, η οποία κάλυπτε σχεδόν στο σύνολό της τη μακρόστενη ζωφόρο του λεγόμενου «μακεδονικού» τάφου, μήκους 5,56 μέτρων και ύψους 1,16 μέτρων. Παρότι δεν ήταν ξύλινος πίνακας, η τοιχογραφία αυτή μας έφερε πολύ κοντά στην αισθητική που θα είχαν τέτοια χαμένα έργα όχι μόνο λόγω των διαστάσεων και της καλλιτεχνικής της αξίας αλλά και γιατί η τεχνική της, όπως διαπιστώσαμε αργότερα, ήταν πολύ κοντά σε εκείνη των φορητών πινάκων, δηλαδή δεν ήταν φρέσκο, νωπογραφία, αλλά ξηρογραφία με πολλαπλές επάλληλες στρώσεις χρωμάτων.

«Κάθε μελέτη αποκατάστασης είναι και μια ερμηνεία. Είναι μια πρόταση, ποτέ δεν είναι κάτι τελεσίδικο. Μια ψηφιακή αποκατάσταση σαν αυτή μπορεί και να δουλεύεται για πάντα, μπορεί και να αλλάζει. Η συγκεκριμένη αποκατάσταση είναι ένα στιγμιότυπο της εποχής μας, κι αυτό είναι σημαντικό, γιατί έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβανόμαστε εμείς σήμερα το χρώμα, το ωραίο και το άσχημο, τη φθορά, το ερείπιο, τον χρόνο, με τις προσλαμβάνουσες που έχουμε».

«Η εντυπωσιακή σύνθεση του βασιλικού κυνηγιού, την οποία δημιούργησε ένας χαρισματικός ζωγράφος του 4ου π.Χ. αιώνα στην πρόσοψη του επιβλητικού βασιλικού τάφου, πριν αυτός καλυφθεί από τον χωμάτινο τύμβο του, είναι διεθνώς γνωστή και συνιστά το σημαντικότερο και μεγαλύτερων διαστάσεων ζωγραφικό έργο του κλασικού κόσμου που έχει αποκαλυφθεί έως σήμερα», λέει η Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη, κύρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, στο Τμήμα Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, και επιστημονική υπεύθυνη για την ψηφιακή αποκατάσταση της τοιχογραφίας που θα αποκαλυφθεί σε όλο της το μεγαλείο στην ημερίδα που οργανώνεται στις 5 Απριλίου με τίτλο «Η τοιχογραφία με το κυνήγι από τον Τάφο ΙΙ στη Βεργίνα: Μια καινοτόμος διεπιστημονική προσέγγιση για τη μελέτη και την απεικόνιση ενός ζωγραφικού αριστουργήματος της Κλασικής Αρχαιότητας».

Η Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη

«Αποτελούμενη από έξι σκηνές κυνηγιού σε ανοιχτό χώρο, με στοιχεία τοπίου προοπτικά απεικονισμένα, η σύνθεση περιλαμβάνει τρεις έφιππους και εφτά πεζούς κυνηγούς οι οποίοι φέρουν διαφορετικές ενδυμασίες και διακριτικά και εννέα σκυλιά που εφορμούν και πληγώνουν διάφορα είδη θηραμάτων, με κυριότερα τον κάπρο και το λιοντάρι, σε ένα τοπίο που συνδυάζει φυσικά και ανθρωπογενή στοιχεία, όπως ο ορθογώνιος πεσσός με αγαλματίδια στην κορυφή του. Μολονότι οι σκηνές βρίσκονται σε εξέλιξη, όλα τα ζώα απεικονίζονται θανάσιμα πληγωμένα, με τους κυνηγούς να διατηρούν τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης και την πλήρη κυριαρχία.

Το κυνήγι, επομένως, θα μπορούσε να λειτουργεί και ως μεταφορά του πεδίου μάχης, ως μια επίδειξη ισχύος των Μακεδόνων βασιλιάδων, έχοντας ακόμα νωπή τη μεγάλη νίκη της Χαιρώνειας, στην οποία ο Αλέξανδρος έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Ένας σημαντικός αριθμός μελετών έχει αφιερωθεί στη ζωγραφισμένη ζωφόρο, ενώ έχουν προταθεί πολλές εικασίες σχετικά με τη σημασία του κυνηγιού, την ενδεχόμενη τοποθεσία του, τον πιθανό συμβολισμό των πολλαπλών θηραμάτων, την κοινωνική θέση των κυνηγών καθώς και την ταύτιση των πρωταγωνιστών με ιστορικές μορφές της μακεδονικής αυλής.

Ψηφιακή αποκατάσταση της τοιχογραφίας, βασιζόμενη στα αποτελέσματα του έργου ReVis. Ο έφιππος Αλέξανδρος. © Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη, Χρίστος Σιμάτος / Υπουργείο Πολιτισμού

Εξαιτίας όμως της κακής διατήρησης της επιφάνειάς της αλλά και της περιορισμένης πρόσβασης σε αυτήν, ήταν και παραμένει δύσκολο για έναν θεατή να εκτιμήσει την καλλιτεχνική της αξία αλλά και να διαβάσει ευκρινώς την εικονογραφία της. Το 1979, ο Μανόλης Ανδρόνικος ανέθεσε στον αρχαιολόγο Γιώργο Μιλτσακάκη τη δημιουργία ενός σχεδίου της ζωφόρου του κυνηγιού προκειμένου να αποτυπώσει με ακρίβεια τις γραμμές των απεικονιζόμενων μορφών σε κλίμακα 1:1, ενώ λίγα χρόνια μετά δημιούργησε μια χρωματική αποκατάσταση ολόκληρης της πρόσοψης του τάφου με προσθήκες και ενισχυμένη απόδοση χρωμάτων σε κλίμακα 1:10. Αυτό που έκανε ο Μιλτσακάκης τότε με τόσο λίγα μέσα που διέθετε εκείνη την εποχή ήταν πραγματικός άθλος!

Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.lifo.gr/culture/arxaiologia/pos-i-tehnologia-apokathista-simantikotero-ergo-tis-klasikis-zografikis-23