Όταν ο ζωγράφος παλεύει με τη μαγεία της θάλασσας

Θαλασσογραφίες που σημάδεψαν την ιστορία της Τέχνης. Από τον L. Bakhuizen ως το Ν. Βολανάκη και τον I. Aivazovsky

Ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο το νερό φαίνεται να συλλαμβάνει και να αντανακλά όλα τα γύρω χρώματα δεν είναι μόνο πρόκληση για τη ζωγραφική, αλλά και ένα στοιχείο που διεγείρει την αισθητική του θεατή. Δίνοντας έμφαση στη φυσική ομορφιά του ωκεανού, την εξερεύνηση της θαλάσσιας ζωής ή ένα συνδυασμό και των δύο, τα θαλασσινά τοπία μπορούν να «βυθίσουν» τους θεατές σε έναν άλλο κόσμο, με πολύτιμους θησαυρούς της τέχνης.

Η θαλασσινή θεματογραφία ήταν πάντα δημοφιλής με τις περιπλανήσεις του Οδυσσέα να παίζουν το δικό τους ρόλο, όχι μόνο στους αρχαίους χρόνους αλλά και μετέπειτα. Τα χρόνια όμως που η θαλασσογραφία ανθίζει και αποθεώνεται καλύπτουν την περίοδο από τον 17ο ως τον 19ο αιώνα. Σ’ αυτό συνέβαλαν τα μεγάλα ταξίδια με την αποικιακή επέκταση της Ευρώπης σε μακρινά εδάφη. Παράλληλα η πρόοδος της ναυπηγικής δημιούργησε πολλούς και μεγάλους στόλους και πρωτοφανή για την εποχή κινητικότητα στη θάλασσα.

Μεγάλοι καλλιτέχνες αυτούς τους τρεις αιώνες βάζουν τη σφραγίδα τους στη θαλασσογραφία και μας κληροδοτούν μια σειρά από ανεκτίμητα έργα του υγρού στοιχείου. Καλλιτέχνες όπως οι JMW Turner, Caspar David Friedrich, Claude Joseph Vernet, Eugene Delacroix, Théodore Géricault, Νίκος Βολανάκης και βέβαια ο πλέον προβεβλημένος Ivan Aivazovsky έχουν δημιουργήσει θαλασσινά τοπία χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνικών μορφών όπως ο Ρεαλισμός, η Ρομαντική Τέχνη, ο Ιμπρεσιονισμός και ο Μοντερνισμός.

Ludolf Bakhuizen: Ολλανδοί πολεμιστές εισέρχονται σε λιμάνι της Μεσογείου, 1681

Ούριος άνεμος, σημαίες που κυματίζουν. Χαρακτηριστικός πίνακας πατριωτικής προπαγάνδας των Ολλανδών. Το θωρηκτό έχει αγκυροβολήσει αριστερά σε λιμάνι της Μεσογείου με την ολλανδική σημαία στην πρύμνη. Οι θύρες των όπλων είναι ανοιχτές με τα κανόνια να προεξέχουν. Το πλοίο εκπέμπει μια δύναμη που πρέπει να ληφθεί υπόψη.

Ο Ludolf Bakhuizen (1630 – 1708) επιδίωκε να ζωγραφίζει τα πλοία εν δράσει σε μια θάλασσα με δύναμη και βάθος. Τα ξάρτια αποδίδονται με μεγάλη ακρίβεια ενώ οι ναύτες είναι πάντα απασχολημένοι στη δουλειά τους.

Ο Ολλανδός καλλιτέχνης ζωγράφισε συχνά πλοία απομακρυσμένα και τόνιζε την απόσταση δημιουργώντας ένα θολό τοπίο. Του άρεσε επίσης ο θεατής να αντιμετωπίζει το έργο σαν να νιώθει το αεράκι, το κυμάτισμα της σημαίας και το θόρυβο από το ανέβασμα των ξαρτιών.

  JMW Turner: Δουλεμπορικό Πλοίο, (1840)

 

Έργο που έγινε σύμβολο στους αγώνες εναντίον του δουλεμπορίου. Ο JMW Turner (1775 – 1851) είχε επηρεασθεί βαθύτατα από το κίνημα για την κατάργηση «εμπορίας ανθρώπων». Ένα κίνημα που ξεκίνησε στη Βρετανία το 1728 και δικαιώθηκε μόλις το 1807 στην Αγγλία και το 1838 στις βρετανικές αποικίες.

Το έργο αναφέρεται σε ένα τραγικό γεγονός που συνέβη το 1781. Το πλοίο Zong κατευθυνόταν στην Τζαμάικα μεταφέροντας σκλάβους, όταν σε μια θαλασσοταραχή και ενώ το πόσιμο νερό είχε τελειώσει στο πλοίο, ο καπετάνιος διέταξε να τους πετάξουν όλους στη θάλασσα. Κι αυτό για να εισπράξει την ασφάλεια καθώς για θάνατο από φυσικά αίτια δεν ήταν ασφαλισμένο το «εμπόρευμα». Στα νερά της Καραϊβικής έχασαν τη ζωή τους 132 άνθρωποι. Η υπόθεση έφθασε στα δικαστήρια γιγαντώνοντας το αίτημα για την κατάργηση της δουλείας. Ο Τέρνερ ήταν μέλος του κινήματος.

 Claude-Joseph Vernet: Το ναυάγιο, 1772

Κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα ο Claude-Joseph Vernet (1714 – 1789) χαρακτηρίστηκε ένας από τους κορυφαίους τοπιογράφους και ζωγράφους της ναυτοσύνης. Το «Ναυάγιο» είναι ένα χαρακτηριστικό έργο της τέχνης του Vernet. Τα ναυάγια ήταν η μεγάλη απειλή για τα ταξίδια που είχαν πυκνώσει εντυπωσιακά τον 18ου αιώνα. Ένα πλοίο με ολλανδική σημαία εξώκειλε στα βράχια της ακτής κατά τη διάρκεια μιας σφοδρής καταιγίδας και ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με τη συντριπτική δύναμη της φύσης. Ο άνεμοι ωθούν με δύναμη τα κύματα στην ακτή, λυγίζουν ένα δέντρο μέχρι που σπάει, μοιάζουν να σπρώχνουν τα σύννεφα στον τόπο του δράματος. Οι αστραπές που σκίζουν τον ουρανό δίνουν μια ακτίδα ελπίδας καθώς φωτίζουν μια πόλη στην κοντινή ακτή. Οι επιζώντες από το ναυάγιο είναι αλαφιασμένοι, εξαντλημένοι ή απλά ευγνώμονες που πάτησαν στεριά. Κάποιοι συνταξιδιώτες τους κρεμασμένοι στα σχοινιά απέχουν λίγα μέτρα από τη σωτηρία. Βλέπουμε με τι δεξιοτεχνία είναι μελετημένο, σχεδιασμένο και δομημένο το έργο, οι φιγούρες στο προσκήνιο ξεκάθαρες με εντυπωσιακή κίνηση και τοποθέτηση στο χώρο. Με μαεστρία και εξαιρετική θεατρικότητα ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί τις λάμψεις από τις αστραπές για να φωτίσει την ακτή και να αποκαλύψει το δράμα. Η οργή της θάλασσας προκαλεί δέος.

Théodore Géricault: Η σχεδία της Μέδουσας, 1818

Έργο που χαρακτηρίστηκε ως εικόνα του γαλλικού ρομαντισμού. Η θάλασσα δεν δίνει ζωή, αλλά θάνατο. Ο άνθρωπος υποκύπτει στη δύναμη της φύσης. Το έντονο πράσινο των αγριεμένων κυμάτων έρχεται σε αντίθεση με τα ωχρά απεγνωσμένα πρόσωπα των ναυαγών.

Πρόκειται για έργο με πολιτική διάσταση καθώς το πλοίο κατευθυνόταν στη Σενεγάλη με την αποικιοκρατική διοίκηση. Ο διορισμένος από το Λουδοβίκο 18ο καπετάνιος, με μόνο προσόν τη φιλία με το βασιλιά, οδήγησε το πλοίο σε ναυάγιο, αφού από άγνοια απομακρύνθηκε από το στόλο. Από τα 150 άτομα που επιβιβάστηκαν στη σχεδία επέζησαν μόνο 10. Το ναυάγιο ξεπέρασε τα όρια μιας ναυτικής καταστροφής καθώς σημειώθηκαν περιστατικά κτηνωδίας και κανιβαλισμού. Ο Théodore Géricault (Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ)(1791 – 1824) δημιούργησε τον πίνακα και δύο λιθογραφίες βοηθώντας έτσι τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση.

Αρχική εικόνα: Μία από τις πιο γνωστές θαλασσογραφίες του Ivan Aivazovsky

Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.art22.gr/%cf%8c%cf%84%ce%b1%ce%bd-%ce%bf-%ce%b6%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%ac%cf%86%ce%bf%cf%82-%cf%80%ce%b1%ce%bb%ce%b5%cf%8d%ce%b5%ce%b9-%ce%bc%ce%b5-%cf%84%ce%b7-%ce%bc%ce%b1%ce%b3%ce%b5%ce%af%ce%b1-%cf%84%ce%b7/