Το ήθος και η σκέψη στα αγάλματα αρχαίων ποιητών και φιλοσόφων

Έκθαμβοι έμεναν οι Ρωμαίοι κατακτητές, όταν πρωτοαντίκριζαν ελληνικές πόλεις. Μετά την επικράτησή τους, τον 2o αι. π.Χ., αμύθητης αξίας καλλιτεχνήματα και άλλα αντικείμενα ξεριζώθηκαν από τους ελληνικούς τόπους και μεταφέρθηκαν σαν λάφυρα, για να κοσμήσουν χώρους των κατακτητών. Επί 70 χρόνια, μετέφεραν έργα τέχνης, μαζικά και ακόρεστα, μετατρέποντας τη Ρώμη σε ένα απέραντο μουσείο καλλιτεχνικών θησαυρών (σημ. 1).

Ο θαυμασμός, το δέος για τα κλασικά έργα τέχνης, αλλά και γενικότερα για τον ελληνικό πολιτισμό στο σύνολό του, ωθούσαν τους Ρωμαίους στην παραγωγή αντιγράφων των αυθεντικών έργων (σημ. 2). Εξαίρετες προτομές αρχαίων Ελλήνων επιφανών που θαυμάζουμε στα μουσεία δεν είναι παρά αντίγραφα των αυθεντικών ορειχάλκινων ανδριάντων. Επί ρωμαϊκής κατοχής, Έλληνες γλύπτες κατασκεύαζαν προτομές κατά παραγγελία Ρωμαίων που επιθυμούσαν να διακοσμούν τους χώρους τους με αντίγραφα των αυθεντικών έργων.

Τα χάλκινα πρωτότυπα αγάλματα χάθηκαν δυστυχώς στην πλειονότητά τους εξαιτίας της επαναχύτευσης του χαλκού. Έλιωσαν χιλιάδες αριστουργήματα και τα μετέτρεψαν σε όπλα, νομίσματα, σκεύη κ.λπ. Τα 9/10 περίπου των έξοχων χάλκινων δημιουργημάτων που εκτίθενται σήμερα σε μουσεία προέρχονται από ναυάγια πλοίων, όπως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, οι Πολεμιστές του Ριάτσε κ.ά. Ένα απλό παράδειγμα: Η μανία των σταυροφόρων, το 1204, να λεηλατήσουν τα χάλκινα αρχαία αγάλματα που κοσμούσαν τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης περιγράφεται από αυτόπτη μάρτυρα: «Οι του καλού ανέραστοι ούτοι βάρβαροι», γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης, τεμάχιζαν πολλά αριστουργήματα, όπως την Ήρα ή τον Ηρακλή Τριέσπερο, ονομαστά έργα του Λύσιππου, και τα έλιωναν να γίνουν κέρματα (σημ. 3).

Η σχεδόν βιομηχανική παραγωγή αντιγράφων επί ρωμαϊκής κυριαρχίας μάς άφησε ορισμένες γλυπτές μορφές αρχαίων προσωπικοτήτων απαράμιλλης τέχνης. Τα εξαιρετικής ποιότητας αντίγραφα ήταν δημιουργήματα κορυφαίων Ελλήνων γλυπτών, οι οποίοι, παράλληλα με τις άλλες δημιουργίες τους, δέχονταν παραγγελίες από αυτοκράτορες και άλλους Ρωμαίους άρχοντες για την κατασκευή αντιγράφων, αμειβόμενοι αδρά. Διέθεταν καλούπια, αντίγραφα και σχέδια των πρωτότυπων (σημ. 4). Είχαν και την τεράστια πείρα αιώνων. Άλλωστε, αυθεντικοί ανδριάντες επιφανών ήταν ακόμη στημένοι στην Αθήνα (σημ. 5). Τα καλύτερα αντίγραφα των αγαλμάτων επιφανών του πνεύματος δημιουργήθηκαν κατά το πλείστον στα κορυφαία αθηναϊκά εργαστήρια γλυπτικής (σημ. 6) (εικ. 13).

Εφόσον ένα γλυπτό πορτρέτο ανταποκρινόταν στην αληθινή εμφάνιση ενός επιφανούς, η ζωγραφική αναπαράσταση του γλυπτού αποτελεί προσέγγιση της πραγματικής μορφής του. Από τα πιο ακριβή και ευαίσθητα αντίγραφα προέκυψαν οι ζωγραφικές αναπαραστάσεις που εκπόνησα, ξεκινώντας από το έτος 2010. Ήταν μια ιδέα της γράφουσας, την οποία ακολούθησαν καλλιτέχνες του εξωτερικού κυρίως με ψηφιακή τεχνική.

Κάθε αναπαράσταση που δημιούργησα δεν αφορά την απλή μεταφορά μιας γλυπτής κεφαλής σε ζωγραφική εικόνα. Η προσέγγιση του σκεπτικού και του στόχου των αρχαίων καλλιτεχνών απαιτούσε επιλογή και σπουδή των πιστότερων και πλέον ευαίσθητων αντιγράφων του αγάλματος κάθε προσωπικότητας, καθώς και μελέτη των καλλιτεχνικών ρευμάτων κάθε εποχής, σε μια πορεία τεσσάρων αιώνων (από τον 5ο έως τον 2ο αι. π.Χ.). Κύριο μέλημά μου για κάθε φυσιογνωμία ήταν η προσέγγιση της έκφρασης: Οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες δεν περιορίζονταν να αντιγράφουν μόνο τα εξωτερικά γνωρίσματα μιας μορφής. Με ασύγκριτη εκφραστικότητα εξύψωναν τον χαρακτήρα, τον ψυχισμό, την πνευματική δύναμη και τη στάση ζωής τους. Προέβαλλαν το «εντός άγαλμα» – εκείνο που οι επιφανείς λάξευαν, πνευματικά, σε όλη τη διάρκεια του βίου τους. Οι καλλιτέχνες στόχευαν να εικονίσουν το όλον της προσωπικότητας (σημ. 7).

Οι ομοιότητες που παρατηρούνται μεταξύ των φυσιογνωμιών αρχαίων και σύγχρονων Ελλήνων (εικ. 1) αποτελούν δεδομένο που συμπλέει με σύγχρονες μελέτες Γενετικής, οι οποίες απέδειξαν τη γενετική μας συνέχεια με τους αρχαίους Έλληνες, σε μεγάλο βαθμό (σημ. 8).

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε χαρακτηριστικές γλυπτές μορφές επιφανών, προσπαθώντας να προσεγγίσουμε το σκεπτικό και τον στόχο των αρχαίων Ελλήνων καλλιτεχνών, της μεγαλειώδους πορείας της αρχαίας προσωπογραφικής γλυπτικής, από τον 5ο έως τον 2ο αι. π.Χ.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.archaiologia.gr/blog/2023/08/09/%cf%84%ce%bf-%ce%ae%ce%b8%ce%bf%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%cf%83%ce%ba%ce%ad%cf%88%ce%b7-%cf%83%cf%84%ce%b1-%ce%b1%ce%b3%ce%ac%ce%bb%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b1-%ce%b1%cf%81%cf%87%ce%b1%ce%af%cf%89/